Conferentie ‘Het vrijwaren van de civiele ruimte voor een vitale democratie’
De Europese democratieën kregen de afgelopen jaren grote schokken te verwerken en staan steeds meer onder druk. Het maatschappelijk middenveld dat in Vlaanderen een cruciale rol speelt in het levendig houden van de democratie, wordt vanuit verschillende hoeken met fundamentele vragen, uitdagingen en kritieken geconfronteerd.
Middenveldorganisaties ervaren een krimpende civiele ruimte. Dat uit zich onder meer in verminderde financiële steun, toegenomen toezicht, ideologisch geïnspireerd wantrouwen, een krimpende autonome ruimte en beperktere mogelijkheden tot inspraak en meningsuiting.
Kennisdossier
Om die ontwikkelingen beter te begrijpen en te duiden, liet Socius een kennisdossier opmaken over het vrijwaren van de civiele ruimte voor een vitale democratie. De opdracht werd gegund aan een consortium van KULeuven (Lode Vermeersch) en UAntwerpen (Stijn Oosterlynck) in samenwerking met Filip De Rynck en Bram Verschuere (beiden UGent).
In het dossier analyseren en problematiseren de onderzoekers de ervaring van druk op de civiele ruimte. Het dossier zoomt daarbij in op de oorzaken en mechanismen hierachter en belicht de gevolgen ervan op organisatie-, sector- en veldniveau. Daarnaast reiken de onderzoekers inzichten, argumenten en handelingsscenario’s aan om met die uitdagingen om te gaan.
De focus van het kennisdossier ligt op het sociaal-cultureel volwassenenwerk in Vlaanderen, maar de onderzoekers nemen ook expliciet de bredere dynamieken op lokaal, Vlaams en Europees beleids- en actieniveau mee om de veelgelaagde impact op de civiele ruimte scherp te stellen.
Conferentie
Tijdens de conferentie ‘Het vrijwaren van de civiele ruimte voor een vitale democratie’ op donderdag 15 mei presenteren we de resultaten van dit dossier en bespreken we samen de belangrijkste bevindingen.
In de voormiddag stellen de onderzoekers de bevindingen uit het kennisdossier voor en geven we het woord aan een panel van experten dat haar ervaringen deelt en in gesprek gaat met het publiek.
In de namiddag gaan we tijdens verschillende keuzesessies dieper in op:
- De toenemende juridisering van de relaties tussen civiele actoren, staat en markt
- Europese en mondiale tendensen rond de civiele ruimte
- De impact van sociale media op democratie en civiele ruimte
We sluiten de conferentie af met een panelgesprek waarin politici reflecteren op de vaststellingen uit het kennisdossier en hun visie geven op de rol en het belang van de civiele samenleving binnen een democratie.
Programma
10.00 u.: Presentatie onderzoeksresultaten en panelgesprek
Voorstelling van het kennisdossier door de onderzoekers:
- Filip De Rynck (Universiteit Gent)
- Stijn Oosterlynck (Universiteit Antwerpen)
- Lode Vermeersch (KU Leuven – HIVA)
- Bram Verschuere (Universiteit Gent)
Daarna volgt een panelgesprek waarin drie deskundigen dieper ingaan op de bevindingen uit het dossier:
- Ico Maly (Tilburg University)
- Nathalie Van Leuven (Avansa Mid- en Zuidwest)
- Bart Van Bouchaute (Vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek UGent)
Ico Maly is universitair hoofddocent aan de Universiteit van Tilburg (Nederland), waar hij Digitale Media & Politiek, Interaction in Digital Culture en Discourse analysis & digital media doceert. Hij publiceerde peer-reviewed papers in Social Media & Society, Journal of Political ideologies, First Monday, European Journal of Culture Studies, Language in Society and Nations en Nationalism. Maly is hoofdredacteur van Diggit Magazine en senior fellow bij FRAN (Far-Right Analysis Network). Zijn recentste boek, De Herschepping van de democratie (EPO) kwam einde 2024 uit.
Nathalie Van Leuven is directeur van Avansa Mid- en Zuidwest (regio Kortrijk-Roeselare). In het nieuwe beleidsplan 2026-2030 kiest de organisatie ervoor radicaal in te zetten op democratie en polarisatie als één van de twee centrale thema’s in het beleidsplan. Ze is ook bestuurder van De Federatie. Voorheen doctoreerde Nathalie op mensenrechten (2008), en is ze momenteel ook Ondervoorzitter van het Vlaams Mensenrechteninstituut. Tussen de periode aan de unief en in de sociaal-culturele sector was Nathalie ook auditeur in de Raad van State.
Bart Van Bouchaute studeerde sociaal werk en politieke wetenschappen en doceerde over politiek, beleid en sociale bewegingen aan een opleiding sociaal werk. Hij heeft een bijzondere interesse voor de politieke opdracht van het middenveld in een verschuivende context. Momenteel coördineert hij het onderzoeksplatform ‘Politisering van/in het sociaal werk’ van de Associatie UGent. Hij was actief in diverse middenveldorganisaties en is ondervoorzitter van Saamo Gent.
12.00 u.: Lunch
13.00 u.: Keuzesessies
Sessie 1: Rechters tussen straat en staat
De relaties tussen middenveld, overheid en markt worden steeds vaker uitgevochten in de rechtszaal. Wet- en regelgeving bepaalt niet alleen de speelruimte van civiele actoren, maar wordt ook door hen ingezet om verandering af te dwingen. Hoe evolueert die juridisering? Welke tendensen en uitdagingen zien we zowel vanuit de overheid als vanuit het middenveld?
Inleiding door Patricia Popelier (UAntwerpen) en praktijkcases door Joost Depotter (Vluchtelingenwerk Vlaanderen) en Bruno Verlaeckt (ABVV).
Patricia Popelier is gewoon hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen en senior research fellow aan de Universiteit van Kent, Centre for Federal Studies. Zij is ook woordvoerder van de onderzoeksgroep Overheid en Recht, copromotor van het interdisciplinaire Centre of Excellence Govtrust. Zij publiceert over de grondwet, vertrouwen, democratie, rechtstaat en federalisme. Voor een breed publiek schreef zij het boek Een grondwet voor ons allemaal. Verhalen over democratie en rechtstaat (Pelckmans 2025).
Joost Depotter is coördinator Beleid en Ondersteuning bij Vluchtelingenwerk Vlaanderen, de netwerkorganisatie die zich in Vlaanderen en Brussel inzet voor mensen op de vlucht. Zijn team focust zich op het ondersteunen van partnerorganisaties en mensen op de vlucht. Vanuit die terreinervaring wordt actief werk gemaakt van innovatieve oplossingen. Joost Depotter heeft masters in Rechten en Geschiedenis (UGent). Voorheen was hij actief als advocaat Vreemdelingenrecht, gespecialiseerd in het verdedigen van cliënten tijdens uitwijzingsprocedures. Zijn specialisaties zijn politiek lobbywerk en Asiel -en migratiebeleid. Andere engagementen: lid van de redactieraad van het Tijdschrift voor Vreemdelingenrecht en bestuurder bij de Liga voor Mensenrechten.
Bruno Verlaeckt is voorzitter van de Algemene Centrale Antwerpen-Waasland, de centrale van het ABVV die werknemers uit zowel industrie- als dienstensectoren organiseert. Tevens is hij voorzitter van het ABVV regio Antwerpen. In 2016 werd hij in de Antwerpse haven tijdens een algemene staking gearresteerd en later veroordeeld voor “kwaadwillige belemmering van het verkeer” op basis van artikel 406, dat in 1867 in het strafwetboek opdook om te verhinderen dat boeren de spoorwegen zouden blokkeren.
Sessie 2: Shrinking space for civil society – an international perspective
In verschillende Europese landen en wereldwijd staat de civiele samenleving onder toenemende druk. Wat zijn tendensen en evoluties die zich zowel nationaal als supranationaal manifesteren? Wat zijn de onderliggende mechanismen en welke strategieën kunnen organisaties hanteren om hiermee om te gaan?
Inleiding door Alexandrina Najmowicz (European Civic Forum) en praktijkcases door Wies De Graeve (Amnesty International Vlaanderen) en Rara Ada (Philippine Movement for Climate Justice / op uitnodiging van 11.11.11.)
De voertaal van deze sessie is Engels!
Alexandrina Najmowicz has a legal background and extensive track record of international cooperation, working for twenty years in the third sector and not-for-profit environment in Romania, France and at European level. She is currently Secretary general of the European Civic Forum, a transnational network of about 100 associations across Europe, working to protect civic space, enable civic participation and build civil dialogue for more equality, solidarity and democracy in Europe. In this role, she leads different campaigns and initiatives aiming to strengthen the space and capacity of civil society organisations to stand and act for these values, defend citizens’ rights and participate with more impact in the decision-making process. She has been Co-chairwoman of the CSOs Convention for the Conference on the Future of Europe initiated and coordinated by Civil Society Europe, and member of the CoFoE plenary. She is member of Civil Society Europe Board.
Wies De Graeve is sinds 2016 de directeur van Amnesty International Vlaanderen. Voordien was hij actief bij het Vlaams Vredesinstituut. Als Amnesty-directeur focust hij op actuele internationale en Belgische mensenrechtenvraagstukken, de groei van Amnesty als mensenrechtenbeweging en de strategische ontwikkeling van onderzoek, beleidsbeïnvloeding en activisme voor meer mensenrechtenimpact. In december 2018 publiceerde hij ‘Het recht om mens te zijn’ (Pelckmans) en sinds 2022 is hij ook praktijklector aan de KULeuven.
Rara Ada’s Philippine Movement for Climate Justice journey began in 2014 when she volunteered to raise climate crisis awareness and promote climate justice at her university and across Davao City. By 2019, she was a full-time campaign staff member of PMCJ in Mindanao, organizing communities against mining and coal plants. She also led the mobilization of hundreds during the Davao City climate strike. She is currently the Area Coordinator of PMCJ in Mindanao, coordinating various struggles against dirty energy and promoting Renewable Energy. PMCJ is in dialogue with various local authorities to scope the local potential for renewables.
Sessie 3: Sociale media – democratische verfijning of bedreiging
In een democratie is goed geïnformeerde burgerparticipatie essentieel. Traditionele media speelden hierin lang een centrale rol, maar vandaag wordt het informatielandschap sterk bepaald door sociale media, zoekmachines en generatieve AI. Bieden sociale media en digitale technologieën nieuwe kansen voor politisering en burgerparticipatie? Of ondermijnen ze het democratische debat door polarisatie, desinformatie en toenemende marktcontrole via algoritmes en shadowbanning?
Inleiding door Cato Waeterloos (KU Leuven) en praktijkcases door Badra Djait (VOEM) en Seppe De Meulder & Youna Mulock Houwer (De Wereld Morgen).
Cato Waeterloos is postdoctoraal onderzoeker aan het Media, Information & Persuasion Lab en het Departement Communicatiewetenschappen van de KU Leuven. Haar voornaamste expertise ligt in de relatie tussen digitale media en het politiek en maatschappelijk engagement van (jonge) burgers. Haar onderzoek richt zich onder andere op socialemediagebruik, nieuwsconsumptie, activisme, de vorming van politieke kennis en burgerschap.
Badra Djait is coördinator Diversiteit & Inclusie aan de UGent. In haar vrije tijd is ze voorzitter bij Voem vzw en geëngageerd in de kunstensector bij muziek-theater LOD, NTGent en De Centrale. Haar doel is bruggen slaan tussen wetenschap, kunst en diversiteit.
Seppe De Meulder en Youna Mulock Houwer zijn journalisten bij DeWereldMorgen, met een achtergrond in sociologie en filosofie. In het veranderende medialandschap verdiepen zij zich in de rol en aanwezigheid van het medium op sociale media.
15.00 u.: Panelgesprek politiek
Panelgesprek met politici over de vaststellingen uit het kennisdossier en de rol en het belang van de civiele samenleving binnen een democratie.
- Stephanie D’Hose (Open Vld)
- Bart Dhondt (Groen)
- Katia Segers (Vooruit)
- Benjamin Dalle (CD&V)
- Gijs Degrande (N-VA)
Stephanie D’Hose is sinds 2019 Vlaams Parlementslid voor Open Vld. Voordien specialiseerde ze zich al in het cultuurbeleid door achter de schermen te werken voor het kabinet van de Vlaamse minister van Cultuur en de Gentse schepen van Cultuur. Als volksvertegenwoordiger werpt ze zich op als voorvechter voor de cultuursector in woord en daad. In 2023 schreef ze het boek The art of giving a fuck about art, over haar liefde voor cultuur en de uitdagingen waar de sector voor staat.
Bart Dhondt is voorzitter van Groen sinds december 2024. Na zijn studies economie aan de UGent werkte hij als adviseur voor Groen/Ecolo in het Federaal Parlement. Van 2010 tot 2012 was hij voorzitter van Jong Groen. Sinds 2012 zetelt hij in de gemeenteraad van Brussel en was hij van 2018 tot 2024 schepen van Mobiliteit en Openbare Werken. Als Schepen voerde hij het ‘Good Move’ circulatieplan in, maakte het Ter Kamerenbos autovrij en zorgde zo voor gezondere lucht en veiligere straten.
Katia Segers is sinds 2014 Vlaams Volksvertegenwoordiger voor Vooruit en senator en gemeenteraadslid in Liedekerke. Ze is tevens professor communicatiewetenschappen aan de Vrije Universiteit Brussel. Haar expertisedomeinen zijn cultuur en media.
Benjamin Dalle (cd&v) is Brussels volksvertegenwoordiger, senator en lid van de parlementaire vergadering van de Raad van Europa. Eerder was hij Vlaams minister van Brussel, Jeugd, Media en Armoedebestrijding. Hij is gepassioneerd door de verdediging van kinder- en mensenrechten en doorbreekt daarbij graag de muurtjes die ons beleid en onze samenleving al te vaak opdelen. In zijn werk zet hij in op het versterken van de rol van het sociaal-cultureel werk in een veerkrachtige democratie.
Gijs Degrande is kersvers Vlaams Parlementslid voor N-VA. Met 15 jaar ervaring achter de schermen, wil Gijs zich nu inzetten vanop de eerste rij. Het stemmenkanon uit Beernem zetelt in de commissies Cultuur, Wonen, Buitenland & Onroerend Erfgoed en heeft interesse in alles wat met ruimtevaart te maken heeft. Hij heeft een passie voor geschiedenis, koers en muziek en geniet van een goede plaat en een gezellige avond met vrienden.
16.00 u: Receptie
Praktisch
- De conferentie vindt plaats op donderdag 15 mei in het Herman Teirlinckgebouw te Brussel. Onthaal vanaf 9.30 u.
- De deelnameprijs bedraagt 70 euro.
- Deelnemers krijgen een exemplaar van het kennisdossier.
- Contacteer Max Frans voor meer informatie.