22
2022
Griezelen met nepnieuws
Communicatie, Sociaal-cultureel werken
Tekst: Koen Vandecruys - Foto: kwb
In oktober en november 2022 konden op 100 locaties in Vlaanderen en Brussel gezinnen, klassen en jeugdgroepen gratis deelnemen aan een leuke QR-luistertocht in griezelthema. In totaal namen zowat 20.000 kinderen en (groot)ouders deel.
De kwb-griezeltocht is een jaarlijkse luisterwandeling voor jong en oud met twee spannende verhalen op kinder- en jongerenmaat. Door met je smartphone een QR-code te scannen op de grote griezelborden langs de route kan je telkens een deel van een verhaal beluisteren. Als extraatje zijn er leuke opdrachten en vragen voor onderweg. De verhalen van deze derde tocht over nepnieuws werden exclusief voor kwb geschreven, en verteld door Warre Borgmans. Achter iedere tocht stond een bruisende vrijwilligersgroep die een mooie route uitwerkte in de eigen buurt.
Nepnieuws als rode draad
Naast gezinnen een leuke activiteit laten beleven, ging gezinsvereniging kwb met de griezeltochten een extra uitdaging aan: de dynamieken van nepnieuws zichtbaar en bespreekbaar maken. Tijdens de luistertocht verspreidde nepnieuws zich als een lopend vuurtje en gingen de deelnemers met hun gezin of groep op zoek naar het echte verhaal.
Dagelijks worden jong en oud blootgesteld aan een stroom van info en berichten, en daar zitten ook nepnieuws en misinformatie bij. Tel daarbij op dat nepnieuws een van de fundamentele voedingsbronnen vormt van toxische polarisatie, en het mag niet verbazen dat ook het verenigingsleven, met kwb voorop, het als zijn maatschappelijke taak ziet om rond dat thema stappen te zetten.
Kwb trekt resoluut de kaart van verbinding, omdat waar we mensen in al hun verschillen verbinden bruisende buurten ontstaan.
Van maatschappelijke uitdaging naar socio-culturele praktijk
Om het thema nepnieuws op een laagdrempelige manier tot bij een breed publiek te kunnen brengen, koppelde kwb de thematiek aan haar QR-luistertochten. Bij de uitwerking bouwden ze verder op de ervaringen van de vorige editie, waarbij polarisatie de rode draad vormde.
In het voorjaar van 2022 startte de uitwerking van de verhalen. De auteurs (Steven Claeys en An Neven) creëerden twee luisterverhalen waarin nepnieuws zich verspreidt en de hoofdpersonages worden geconfronteerd met de gevolgen daarvan. In hun zoektocht naar de waarheid staan de deelnemers stil bij vier vragen die bij nepnieuws een belangrijke rol spelen. Die helpen ook om in ons dagelijks leven nepnieuws te herkennen.
- Wat is de bron van het verhaal?
- Is het verhaal dat we horen volledig?
- Wordt het verhaal steeds meer langs één zijde versterkt?
- Wordt er haatspraak versterkt?
Ook drie bijkomende belevingsborden kregen een plek op de wandelingen. Daarop stond telkens een opdracht of spel dat de deelnemers uitdaagde om stil te staan bij veronderstellingen of de snelheid waarmee we soms een kant of richting kiezen.
In gesprek gaan met kinderen en jongeren over nepnieuws
Naast de tocht is er ook veel aandacht voor nazorg: hoe praat je met je kind over nepnieuws of geweld in het nieuws? Hoe ga je samen op zoek naar betrouwbare info? Via een mailing en webpagina krijgen ouders extra handvaten aangereikt om in hun gezin de dialoog te openen over dit thema.
Kwb werkte daarvoor nauw samen met Mediawijs, het Vlaams kenniscentrum voor mediawijsheid, en EDMO BELUX, een netwerk tegen desinformatie in België en Luxemburg.
Meer weten? Kijk op www.kwb.be/nepnieuws.
Op 31 januari 2023 organiseren Mediawijs en kwb een gratis webinar over hoe je in gesprek gaat met kinderen en jongeren rond nepnieuws. Interesse? Geef je gegevens door op www.kwb.be/nepnieuws en bepaal mee de inhoud door je vragen rond nepnieuws door te geven.
Info en bronnen
Mediawijs is het Vlaamse Kenniscentrum Digitale en Mediawijsheid van de Vlaamse overheid en imec vzw. Mediawijs wil dat iedereen digitale technologie en media actief, creatief, kritisch en bewust kan gebruiken en begrijpen om deel te nemen aan onze maatschappij.
In het interdisciplinair netwerk EDMO Belux bundelen onderzoekers, journalisten, factcheckers en educatieve organisaties uit België en Luxemburg de krachten in de strijd tegen desinformatie. Op hun website vind je onder meer factchecks van recente nepberichten die circuleren.
Rakoen Maertens is onderzoeker aan de universiteit van Cambridge. Samen met zijn collega’s van het Social Decision-Making Lab voert hij onderzoek naar nepnieuws met als doel mensen beter te wapenen tegen de veelheid aan informatie die we dagelijks binnenkrijgen.
Al 75 jaar is kwb een bruisende vereniging met een waaier aan activiteiten in meer dan 500 buurten: van ontspanning en thema-avonden tot sport en uitstappen voor het hele gezin. De vereniging wordt gedragen door duizenden vrijwilligers die zowel mannen, vrouwen als gezinnen samenbrengen om samen buurten te laten groeien.
Op zoek naar bijkomende info over nepnieuws, de uitgewerkte verhalen of de uitwerking van de praktijk? Mail naar koen.vandecruys@kwb.be of bert.pieters@mediawijs.be.
