Middenveld onder druk

Het maatschappelijk middenveld is een overkoepelende term voor verschillende sectoren. De onderzoekers van CSI-Flanders deden een grootschalig onderzoek naar innovaties op het middenveld in Vlaanderen en hebben drie sectoren op dat middenveld onderscheiden: welzijn, sociale economie en het sociaal-cultureel werk. Je vindt er een grote variatie aan organisaties: van welzijnsinstellingen over maatwerkbedrijven tot vakbonden en religieuze organisatie, ook de sociaal-cultureel volwassenenorganisaties. De relaties tussen die organisaties en markt en overheid evolueren en zijn zeer verscheiden. Die relaties beïnvloeden de positie en de organisatiemodellen van spelers op het middenveld. CSI-Flanders bracht enkele actuele uitdagingen voor en ontwikkelingen op dat middenveld in beeld.

Zowel het middenveld als de overheid worden geconfronteerd met een samenleving die individualiseert en meer divers wordt, een samenleving waar de verandering snel gaat en onder meer daardoor politieke polarisering opwekt. Zowel politici als middenvelders worstelen er mee. Voor politici vertaalt het zich in electorale wispelturigheid. Voor middenveldspelers in engagementen die meer wisselend, issue-gericht en op korte termijn zijn. Het knaagt aan de legitimiteit van beide spelers. Een aantal middenveldorganisaties zoekt opnieuw aansluiting met de leefwereld van diverse burgers. Sommigen zoeken hoe ze betekenisvol kunnen zijn voor nieuwe ‘burgerinitiatieven’. Nieuwe initiatieven kunnen gevestigde middenveldspelers versterken, maar door hun spontane mobilisatiekracht dagen ze die spelers evengoed uit.

58% van de door CSI-Flanders bevraagde lokale organisaties en 70% van de Vlaamse organisaties ziet etnisch-culturele diversiteit als een uitdaging voor de organisatie. Een gedetailleerde bevraging van de aanwezigheid van diversiteit in de verschillende geledingen van middenveldorganisaties toont een ondervertegenwoordiging van burgers met migratieachtergrond in zo goed als alle geledingen van middenveldorganisaties (met uitzondering vaak van bereikte doelgroep).

De ondervertegenwoordiging neemt toe naarmate we dichter bij het centrum van de beslissingsmacht van de organisatie komen. Dat wijst op een structureel probleem van vertegenwoordiging.

Om greep te krijgen op een veranderende samenleving, zoeken middenveldspelers inspiratie bij marktactoren en gaan ze zich meer en meer als sociaal ondernemers opstellen. Ze introduceren managementconcepten om processen in de eigen organisatie zoveel mogelijk te beheersen. Denk aan het nauwgezet meten van prestaties, het standaardiseren van procedures en het gebruik van managementtools. Zo hopen ze de legitimiteit van de organisatie op te krikken bij externe stakeholders zoals overheden, burgers en bedrijven.
Het gebruik van managementtools en het meten van prestaties komt meer voor in de sociale economie dan in de welzijnssector, en meer in de welzijnssector dan in het sociaal-cultureel werk.

Bron: CSI-Flanders

Andere keren zetten middenveldorganisaties verdienactiviteiten in om financiële zekerheid en autonomie op te bouwen. Opnieuw weegt het aandeel van commerciële inkomsten vooral in de sociale economie sterk door.

Er bestaat een risico dat in financieel moeilijke tijden, waarin inkomsten van de overheid teruggeschroefd (kunnen) worden, voornamelijk kleine beleidsbeïnvloedende middenveldorganisaties onder druk komen te staan. Ze hebben minder mogelijkheden om verdienactiviteiten op te zetten dan grotere middenveldorganisaties die zich minder expliciet of exclusief toeleggen op beleidsbeïnvloeding.

Organisaties in het Vlaamse middenveld zoeken naar actuele vormen om hun rollen te spelen. Ze combineren voornamelijk een gemeenschapsvormende en dienstverlenende rol, zeker in de sectoren sociale economie en welzijn. Het sociaal-cultureel werk combineert het meeste verschillende rollen.

Meer dan de helft van de Vlaamse middenveldorganisaties (53%) geeft zelf aan vandaag meer dan vroeger een politieke rol op te nemen. Het verdedigen van de belangen van de achterban staat centraal in de invulling van de politieke rol. Ook samenwerken met andere organisaties en invloed uitoefenen op overheden of bedrijven is een vast onderdeel van het nastreven van maatschappelijke of politieke verandering. Een dialoog opzetten met burgers en ze sensibiliseren en mobiliseren komt minder algemeen voor.

Bron: CSI-Flanders