Grondhouding
“In alles wat ik doe probeer ik zo democratisch mogelijk te handelen, omdat ik wil dat iedereen zo goed mogelijk gehoord wordt. Projecten waarin mensen die niet spontaan naar je toe komen, ook niet actief benaderd worden, zijn voor mij zwakke projecten.” – Stefaan Segaert
Lees het volledige interview met Stefaan Segaert en Ikrame Kastit
“Het leven van kinderen en jongeren in maatschappelijk kwetsbare situaties is heel onvoorspelbaar. Ze maken veel mee. Regelmatig heeft dat ook impact op de agenda van de jeugdwerker. Als je met jongeren aan het werk bent en plots krijg je telefoon dat een gezin met kinderen uit je werking uit huis wordt gezet, dan gooi je je planning om. De hulpvraag komt eerst.” – Ikrame Kastit
Welke grondhouding schraagt het sociaal-cultureel handelen?
Sociaal-cultureel werkers bieden methodische ondersteuning bij veranderingsprocessen in de samenleving. Ze dragen bij aan betekenisgeving, ontwikkeling van individuen, groepen en gemeenschappen en aan de vormgeving van een democratische, solidaire, inclusieve en duurzame samenleving. Daartoe verbeelden ze samen met betrokkenen een gewenste situatie of toekomst en de weg daar naartoe, verbinden ze mensen, groepen en gemeenschappen en versterken ze veranderpotentieel om stappen te zetten in de richting van de gewenste situatie. Ze streven daarbij medezeggenschap na. Een democratische basishouding, ondernemerschap en het kunnen omgaan met onzekerheden schragen hun handelen.
Democratische basishouding
Net omdat het bijdragen aan een democratische samenleving en het realiseren van medezeggenschap tot de kern van het sociaal-cultureel handelen behoren is een democratische basishouding essentieel voor sociaal-cultureel werkers. Sociaal-cultureel werkers verbeelden, verbinden en versterken niet zomaar. Ze doen dat op hun specifieke manier door mensen voortdurend actief daarbij te betrekken en ook rekening te houden met zij die niet betrokken kunnen of willen zijn. Participatief handelen maakt medezeggenschap mogelijk en dwingt sociaal-cultureel werkers om verder te denken dan het “deelnemen” van mensen, groepen en gemeenschappen aan activiteiten, diensten en netwerken. Participatie staat tegenover sociale uitsluiting. Het volstaat niet om de toegang tot hun werking zo groot mogelijk te maken. Voor sociaal-cultureel werkers slaat participatie op het fundamenteel recht van alle personen om gehoord, gezien en betrokken te worden in zaken die verband houden met hun leefsituatie, zonder dwang weliswaar. Participatie als “deelhebben” legt de nadruk op een doorgedreven betrokkenheid. Als deelhebber ben je betrokken en geëngageerd in activiteiten, diensten en netwerken, geef je er actief mee vorm aan. Sociaal-cultureel werkers creëren voortdurend kansen om te kunnen participeren. Dat kan gaan van informeren, over raadplegen, advies vragen, coproduceren tot het mogelijk maken van medezeggenschap. Daarvoor is een democratische basishouding essentieel. Die basishouding bepaalt wat zij in een concrete situatie wel en wat zij niet doen. De kortste en efficiëntste weg is niet altijd de meest aangewezen weg. De aangewezen weg is die weg de meest optimale ruimte biedt aan deelnemers om zelf actief bij te dragen, ook al kan die weg vanuit een ander standpunt een omweg zijn.
Sociaal-cultureel ondernemerschap
Sociaal-cultureel ondernemerschap typeert sociaal-cultureel werkers. In een concrete sociaal-culturele context boren ze het sociaal en cultureel potentieel aan. Dat sociaal en cultureel potentieel bestaat uit ideeën, enthousiasme, energie, contacten, vrijwillige inzet, betrokkenheid, creativiteit, deskundigheid, enzovoort. Daarmee zetten ze samen met mensen, groepen en gemeenschappen stappen in de richting van een gedeeld toekomstbeeld. Sociaal cultureel ondernemerschap staat voor initiatief tonen, creativiteit, durf, buiten gebaande paden treden, alertheid en het vermogen anderen te enthousiasmeren om mee te doen. Ondernemende sociaal-cultureel werkers staan open voor kansen in de omgeving. Ze gaan aan de slag met elementen waar ze controle over hebben en die beschikbaar zijn. Ze durven daarbij improviseren, experimenteren en risico’s nemen. Sociaal-cultureel ondernemerschap steunt op het vermogen om een goede balans te vinden tussen exploratie (experiment, flexibiliteit, innovatie, ontwikkeling, ontdekking van nieuwe werkvormen, processen en terreinen) en exploitatie (efficiëntie, verfijnen en consolideren van bestaande processen en vormen).
Onzeker weten
Ook ‘onzeker weten’ is een basishouding. Sociaal-cultureel werkers beogen telkens weer in specifieke sociaal-culturele contexten en samen met diverse betrokkenen betekenisgeving, ontwikkeling van individuen, groepen en gemeenschappen en de vormgeving van een democratische, solidaire, inclusieve en duurzame samenleving. Die specifieke contexten en de diverse perspectieven brengen elke keer ook onzekerheden met zich mee. Sociaal-cultureel werkers kunnen nooit helemaal van tevoren weten wat in unieke situaties zal werken en wat niet, welk resultaat hun handelen zal opleveren, of dat resultaat relevant zal zijn. Ze komen ook onzekerheden tegen waarvoor ze niet kunnen terugvallen op algemene kennis over de samenleving en de sociale en culturele processen die zich daarin afspelen noch op hun eigen ervaring uit andere concrete situaties. Hier en nu moeten ze ook beslissingen nemen die lang niet altijd eenduidig en logisch voortvloeien uit de informatie en de vakkennis die zij ter beschikking hebben. Zij nemen steeds opnieuw initiatieven in antwoord op actuele uitdagingen wetende dat veel samenlevingsvraagstukken niet zo oplosbaar en beheersbaar zijn als ze zelf soms zouden willen. Met die onzekerheden gaan sociaal-cultureel werkers deskundig om. Een engagement om voortdurend te leren is onlosmakelijk verbonden met ‘onzeker weten’. Daartoe nemen sociaal-cultureel werkers regelmatig afstand om het eigen handelen objectief te wegen en te evalueren. Zij stellen dan kritische vragen bij vanzelfsprekendheden en reflecteren over de eigen inzet. Het helpt hen om niet in routine te vervallen en om ook onverwachte toekomstperspectieven, verbanden en mogelijkheden te ontdekken.