Sociaal-culturele rollen: de basis
Sociaal-culturele rollen: ons ‘geschenk’ aan de samenleving
Burgers nemen via organisaties allerlei een actieve rol op in de samenleving door een werking te ontplooien in het maatschappelijk middenveld. Daarmee geven ze richting aan gewenste verandering. Ze laten zien waar ze met de samenleving naar toe willen. Ze betrekken mensen bij het maatschappelijk debat en creëren plekken waar dat gevoerd kan worden. Sociaal-culturele organisaties doen dat door in dat maatschappelijk middenveld een typerende combinatie van drie rollen op te nemen: de verbindende, de kritische en de laboratoriumrol. Ze maken die rollen waar door een mix van praktijken waarin ze doelgericht twee tot vier functies realiseren. Sociaal-cultureel werk staat op die manier in het hart van de democratie. De rollen vertellen vooral iets over welke bijdrage organisaties leveren aan de samenleving. Door aan te geven hoe ze die rollen invullen, maken ze tegelijk hun positie en oriëntatie in het middenveld duidelijk. Het is dus voor elke organisatie een opdracht om een visie te ontwikkelen op elk van de drie rollen en hun samenhang. Op hoe en wat ze precies willen ‘schenken’ aan die samenleving…
Wat zegt het decreet over de sociaal-culturele rollen?
In het decreet van 2023 worden de sociaal-culturele rollen kernachtig gedefinieerd:
Sociaal-culturele rollen: de maatschappelijke bijdragen van sociaal-culturele volwassenenorganisaties als civiele actoren om mee vorm te geven aan democratie en samenleving. Er zijn drie sociaal-culturele rollen:
a) kritische rol: in vraag stellen van waarden, normen, opvattingen, instituties en spelregels en de publieke dialoog daarover voeden en voeren;
b) laboratoriumrol: in maatschappelijk innoverende praktijken experimenteren met nieuwe maatschappelijke spelregels als antwoord op complexe samenlevingsvraagstukken;
c) verbindende rol: mensen verbinden met groepen, gemeenschappen en de brede samenleving door hun ruimtes te bieden waarin ze zich kunnen ontwikkelen in relatie tot anderen en door hun kansen te bieden op deelnemen en deelhebben aan die groepen, aan gemeenschappen en aan de brede samenleving;
Deze definitie wordt in de Memorie van Toelichting verder aangevuld:
Sociaal-culturele volwassenenorganisaties maken deel uit van de civiele samenleving. Ze nemen van hieruit drie rollen op in de samenleving: de verbindende rol, de kritische rol en de laboratoriumrol. Het is in de combinatie van deze drie rollen dat sociaal-culturele volwassenenorganisaties zich een positie toe-eigenen als culturele spelers en zich onderscheiden van andere maatschappelijke spelers.
De drie sociaal-culturele rollen definiëren samen de identiteit van het sociaal-cultureel volwassenenwerk binnen de civiele samenleving. Dit betekent dat sociaal-culturele volwassenenorganisaties alle rollen moeten vervullen. Dit sluit niet uit dat organisaties vanuit hun missie en visie voor een genuanceerde verhouding tussen de drie rollen kunnen kiezen, waarbij aan elke rol een gewicht kan worden toegekend.
Wat staat je te doen?
Binnen dit kader is het nu voor elke organisatie de opdracht om een eigen visie op de rollen uit te werken.
Een eigen visie uitwerken betekent in deze context: de logische samenhang helder maken tussen de manier waarop de rollen worden ingevuld enerzijds en anderzijds de eigen missie en visie, de eigen contextanalyse en de strategische doelstellingen waarvoor de organisatie kiest. Verder moeten organisaties ook kunnen tonen op welke manier hun praktijken bijdragen aan de realisatie van die rollen. Zo maken ze duidelijk wat de maatschappelijke betekenis en bijdrage is van hun concrete werking.
- Je vindt hier een visietekst over de rollen: die kan je voeden bij de oefening die je zelf in de organisatie moet maken.
- Hier vind je een tool die je helpt bij het uitschrijven van een algemene visie op de rollen en het zichtbaar maken op welke manier jullie daar in de praktijk aan werken.
- In stap 3 van deze tool vind je vragen om de bijdrage van een kernpraktijk aan de realisatie van de rollen zichtbaar te maken.
- Hier vind je een tool om te rapporteren hoe het geheel van je praktijken bijdraagt aan de realisatie van de rollen en de gekozen functies.
- Hier vind je een werkvorm om met je team van sociaal-cultureel werkers of met je bestuur(svrijwilligers) aan de slag te gaan en na te denken over jullie visie op de sociaal-culturele rollen.