Is het middenveld gedepolitiseerd? Wat betekent politisering de dag van vandaag en hoe kunnen we opnieuw politiserend werken als sociaal-culturele organisatie?

Depolitisering?

Depolitisering van het middenveld betekent verschillende dingen: het kan gaan om een middenveld dat zich te veel in een uitvoerende rol laat drukken en zich door financiering door overheden en bedrijven haar kritische rol laat ontfutselen. Andere organisaties beperken zich dan weer te veel tot de rol waar ze goed in zijn: het bouwen en herstellen van het sociaal weefsel. En dan moet het vooral gezellig en leuk zijn. Daarnaast wordt depolitisering ook vaak gekoppeld aan een verregaande professionalisering en institutionalisering van middenveldorganisaties waardoor die te veel organisatie en te weinig sociale beweging zijn.

Eigenlijk doet politisering een appel aan een diepmenselijk verlangen: een mogelijk betere toekomst.

I have a dream!

Deze omschrijving van depolitisering maakt het mogelijk om scherp te krijgen wat we dan precies uit het oog verloren zijn. Wat is politiserend werken? Dirk Holemans geeft in zijn artikel Van de politiek naar het politieke, van het haalbare naar het noodzakelijke een helder en wervend antwoord: “Het gaat om burgers en bewegingen die ruimte creëren voor andere toekomstverhalen en die de bestaande orde in vraag stellen”. Voor Holemans is de speech van Martin Luther King “I have a dream” dan ook één van de sterkste voorbeelden van politisering: het in de hoofden en harten van de toehoorders inplanten van de wil en het geloof dat een andere wereld mogelijk is. Eigenlijk doet het een appel aan een diepmenselijk verlangen: een mogelijk betere toekomst.

Andere toekomstbeelden creëren

Ook al zit er misschien een kiem van waarheid in de uitspraak dat het middenveld gedepolitiseerd is, heel wat sociaal-culturele praktijken zijn het nog wel. Neem maar eens een kijkje op de website www.veranderalles.be. Hier vind je praktijken die de bestaande orde bevragen, andere toekomstbeelden creëren en vaak zelf voorafbeeldingen zijn van die nieuwe toekomst.

De bestaande orde zal steeds opnieuw verstoord worden door nieuwe dromen.

Dat betekent echter niet dat die toekomstige samenleving waar we van dromen op een dag een mooi en harmonieus geheel zal zijn. Stijn Oosterlynck verwoordde dit recentelijk zeer treffend in een artikel voor CSI Flanders: “Onze samenleving zal nooit een harmonieus geheel zijn. We zullen het nooit eens zijn over hoe we die moeten organiseren, we zullen het nooit eens zijn over ‘het politieke’”. De bestaande orde zal steeds opnieuw verstoord worden door nieuwe dromen. Dromen die op een dag misschien gerealiseerd worden en op hun beurt weer verstoord worden.

Drie invullingen

Politisering is dus veel meer dan alleen invloed uitoefenen op het bestaande ‘politiek’ systeem. Politisering gaat om het ‘politieke’ dat de concrete politiek overstijgt: het gaat over de manier waarop we de samenleving willen vormgeven en over het ter discussie stellen van de bestaande orde.

Tijdens de vorming op 2 december werd een poging ondernomen om dit nog wat verder uit te diepen. We bouwden daarbij voort op een platformtekst van Stijn Oosterlynck, Pascal Debruyne en Els Hertogen van de onderzoeksgroep CSI FLANDERS. Welke verschillende invulling zijn er voor politisering op de dag van vandaag?

1. Een grotere en actievere rol voor de burger

Een eerste invulling van politisering is die van de ‘deliberatieve democratie’. De ‘deliberatieve democratie’ is voornamelijk een reactie op het uitbesteden van politiek aan professionele politici. In het deliberatieve model zouden burgers een veel grotere en actievere rol kunnen opnemen. Politisering gaat hier om een vorm van publieke besluitvorming: verschillende meningen worden met elkaar geconfronteerd, informatie wordt verzameld, er wordt gedialogeerd en geargumenteerd en uiteindelijk wordt een consensus bereikt.

De deliberatieve democratie kent tal van voorbeelden: in Nederland vinden er momenteel heel wat experimenten, in België kennen we het grootschaliger experiment met de G1000.

Politisering gaat om het ‘politieke’ dat de concrete politiek overstijgt: het gaat over de manier waarop we de samenleving willen vormgeven en over het ter discussie stellen van de bestaande orde.

2. Herwaarderen van meningsverschillen

Een tweede invulling van politisering is die van het agonisme. Hier wordt het meningsverschil geherwaardeerd als authentieke bron van democratische vernieuwing. Het zoeken naar een consensus – zoals in het deliberatieve model – zou volgens het agonisme net ‘depolitiserend’ werken omdat het de meningsverschillen toedekt. Samenlevingen zijn in wezen verdeeld en worden structureel gekenmerkt door onenigheid. Wat volgens het agonisme wel mogelijk is, is het bereiken van een ‘tijdelijk’ compromis, waarbij de verschillende meningen blijven bestaan en waarbij iedereen blijvend als gelijke mag en kan spreken. De uitdaging hier is om je vijand steeds te blijven zien als een legitieme politieke tegenstander.

Een mooi voorbeeld hiervan is De Mangoboom in Bloei. Deze laagdrempelige zelforganisatie helpt nieuwkomers bij hun integratie. Zo worden er ook taallessen georganiseerd. Taal wordt in de Mangoboom in Bloei gezien als een middel om deelnemers met elkaar te verbinden en zo solidariteit op te bouwen. Dat kan gaan om Nederlands of Frans, maar ook om alle ‘tussen-talen’ die ontstaan tussen mensen en de communicatie tussen hen kan bevorderen. Maar terwijl Brussel een superdiverse stad, blijft het Brusselse beleid zich organiseren volgens de twee klassieke taalgemeenschappen. De Mangoboom in Bloei legt zich hier echter niet bij neer en blijft als praktijk de bestaande communautaire orde in vraag stellen. Ook al verliezen ze daarbij subsidies omdat ze niet in één vakje passen.

3. Wat voorheen niet politiek was, is dat vandaag wel

Een derde invulling van politisering is ‘subpolitiek’. Subpolitiek gaat over het heropleven van politiek buiten de klassieke politieke instellingen zoals parlement en partij. Heel wat thema’s en kwesties (milieu, voedsel, leefbaarheid van de woonomgeving, seksualiteit …) die voorheen niet politiek waren, zijn dat vandaag de dag wel. In het zoeken naar een omgang met deze nieuwe politieke kwesties voldoen het parlement en politieke procedures vaak niet. Daardoor zoeken deze kwesties een weg naar buiten via grassroots bewegingen, extraparlementaire acties en gedecentraliseerde netwerken, die niet gebonden zijn aan één sociale klasse, politieke partij of ideologie.

Een mooi voorbeeld is “Onze Circulaire Toekomst” van de BondBeterLeefmilieu waarin burgers, verenigingen maar ook ondernemers samen actie ondernemen voor een circulaire transitie. Op die manier willen ze een antwoord bieden op problemen als klimaatverandering en grondstoffenschaarste. Ze wachten niet op de politiek, maar vestigen de aandacht op beloftevolle voorbeelden en praktijken: Eatmosphere, Urban Smart Farm, Tournevie, enz.