Aan verandering werken doe je samen

Digitaal

Praktijk

Vredesactie vindt online/offline-balans in opleiding burgerjournalistiek

De wapenhandel stoppen. Om die finaliteit te halen, zet Vredesactie burgerjournalisten in. Ze worden opgeleid om volgens de OSI-methodiek open bronnen te onderzoeken die de bijdrage van de Waalse productie en de Vlaamse technologie aan gewapende conflicten wereldwijd, traceert. De opleiding is complex en intens, en steunt grotendeels op interactie, ad hoc feedback en nauwe samenwerking. De pandemiemaatregelen betekenden een hele uitdaging, maar Vredesactie schakelde. Wat eerst een vertraging leek, bleek uiteindelijk een welgekomen versnelling.

Tekst: Hilde De Brandt

Mattijs Vanden Bussche focust binnen het Vredesactieteam op onderzoekswerking. Met ondersteuning van collega’s, leidt hij de journalistenopleiding in goede banen. Die hanteert een stevige methodiek om de gigantische overload aan informatie, die van overal binnenstroomt, te verkennen, samen te brengen en te interpreteren. Die interpretatie kan verstrekkende gevolgen hebben: recent vernietigde de Raad van State een Waalse exportvergunning omdat kon worden aangetoond dat de wapens in Jemen terechtkwamen. De wapens die Vredesactie zelf hanteert zijn transparantie, bewijsmateriaal en duiding.

Wie is jullie doelgroep?

’In principe kan iedereen instappen, er is geen voorkennis nodig. De opleiding is bedoeld om mensen te introduceren in de onderzoeksmethodiek. Je hoeft die niet te kennen, we leren ze samen.

We kondigen de workshops aan op onze eigen website, op 11.be, op Mo.be, en uiteraard rekruteren we via onze activiteiten. Een onderzoeksgroep telt al gauw 15 tot 20 deelnemers. Ze komen van overal: Vlaanderen, Brussel, en sinds corona ook uit Nederland. Ze hebben doorgaans ook heel verschillende nationaliteiten. Het gaat vaak over conflicten in het Midden-Oosten; Palestina, Libië, Irak, Iran. Heel wat mensen van die afkomst verblijven hier, hun motivatie is gelinkt aan directe, persoonlijke ervaring, maar dat is zeker niet altijd zo. Erg veel mensen willen gewoon niet dat hun levensstandaard gebaseerd is op de oorlogsellende van anderen.

Sommige deelnemers tekenen in omwille van interesse in de methodiek op zich, journalisten die hun skills willen verbeteren, bijvoorbeeld. Maar altijd is de onderliggende gedachte om samen verandering in gang te kunnen zetten, een belangrijke motivator.’

Hoe gaan jullie tewerk?

’OSI staat voor Open Source Investigation. Het is een manier om een weg te zoeken in een schijnbaar oneindige reeks data die van overal komt. Iedereen heeft een camera op zak, overal ter wereld worden gebeurtenissen geregistreerd en gedeeld. Het is op zich al een hele opdracht om een methodiek te ontwikkelen die de overload aanpakt. Het betekent voor ons concreet dat we heel wat beeldmateriaal moeten doorzoeken. Dat gaat bijvoorbeeld over analyse van satellietfoto’s en het aantonen van exacte locaties. Dat is allemaal heel tijdsintensief.

Het gaat in de eerste plaats om het zoeken en vinden, en vervolgens het onderscheid maken tussen wat wel en niet relevant is. Je doet eigenlijk heel erg veel dingen tegelijk: je bekijkt referentiedocumenten en video’s, screent social media… en intussen ligt – sinds corona – de chat permanent open. Dat is best wel veel.’

In welke mate was corona een changemaker voor jullie aanpak?

’Het was aanvankelijk behoorlijk moeilijk om een goed evenwicht te vinden. We waren net nieuw onderzoek gestart tijdens een fysieke meeting in oktober 2020. Ja, en toen was er weer lockdown. Onze ervaring is dat voor onze aanpak en finaliteit ontmoeting erg belangrijk is. Net omdat er zoveel documenten en kanalen tegelijkertijd open liggen, is directe feedback – letterlijk over de schouder meekijken en in overleg gaan – cruciaal.

Het computergebruik is tijdens de opleiding sowieso al meer dan intensief genoeg. Een fysieke meeting laat toe om sommige documenten te printen, op te hangen, op een andere manier ter beschikking te stellen. Door ook het overleg in een online format te stoppen, werd het hele pakket digitaal wel erg zwaar. Precies daarom hadden we eerst iets van: laat ons deze voorbereiding nu even zelf afwerken, en pas starten met een nieuw traject als fysieke workshops weer mogelijk zijn.
Maar in april 2021 zijn we toch gesprongen en zijn we het onderzoek naar de tracering van Vlaamse hoogtechnologie in wapenleveringen online gestart.’

Hoe hebben jullie de online-conversie aangepakt?

’De eerste uitdaging bestond erin voldoende overzicht te brengen. En vervolgens bleek de grootste valkuil de ernst en de intensiteit van de startdag te zijn.

We zijn de online sessies, zoals we dat altijd doen, heel intensief gestart. Met dat verschil dat je bij fysieke ontmoeting ook spontaan hilarische momenten, momenten van decompressie hebt. De eerste dag is een heel pak informatie, in dit geval breng je 7 of 8 uur achter de computer door, maar die heb je, in corona-omstandigheden, voor je werk maar net afgesloten. Het was een lange, zware dag die weinig zuurstof toeliet, en die feedback kregen we ook letterlijk. Inhoudelijk lag de waardering heel hoog, maar er was gebrek aan energyzers.

We zijn meteen met die feedback aan de slag gegaan. Eén van de deelnemers was een Libische journaliste, zij bood aan om voor een intro te zorgen. Sindsdien starten we de opvolgsessies met een stukje authentieke muziek, die door haar wordt toegelicht. We voorzien korte bewegingsmomenten en we nodigen deelnemers uit om de microfoon te laten aanstaan. Vloeken en lachen mag.

Het groepsgevoel keerde zo weer terug. Want als er één element is dat we niet mogen onderschatten, dan is dat het belang om samen aan verandering te werken, een community of change te vormen. Het geeft weer een goed gevoel om er bij te zijn. Die feedback kregen we intussen ook. We hebben echt moeten leren hoe we dat moesten doen.’

Welke leerpunten kan je delen uit deze ervaring?

’We hebben geleerd hoe we van offline naar online kunnen vertalen, en vooral: dat dit niet voor alles mogelijk of wenselijk is.

We bieden gestructureerde info aan op een online platform. Dat is een gigantische win. We waren van plan om dat ooit eens te doen, maar corona heeft dat proces versneld, en dat bleek een zegen. Wellicht de enige als het over corona gaat. We hebben altijd mensen nodig, wie wil instappen kan dat nu een pak makkelijker door het materiaal online alvast te bekijken. We hebben online introductiesessies, zodat het methodisch onderdeel snel kan worden bijgebeend.

Maar niet alles kan online. Bij complexe dossiers blijft het belang van groepsoverleg groot. Precies omdat de ondersteuning online anders is, hebben we de complexiteit van de onderzoeksopdrachten online gereduceerd. Er is niet dezelfde ondersteuning mogelijk.

Het allerbeste van de hele coronaswitch is wellicht dat we geleerd hebben om buiten te werken. We hebben ons nooit eerder gerealiseerd wat een superlocatie de buitenlucht biedt. We kijken nu al uit om met twintig computers in eilandjes van vier de volgende onderzoeksdag te starten. Corona heeft het vredesactivisme zeker niet doen stoppen. Al is alle instroom welkom. Want er blijven voor de vrede handen en ogen tekort.’

Zé Vandenhoeck