26
2023
Burgerwetenschap in de sociaal-culturele sector
Raamborden met stikstofmetende proefbuisjes van CurieuzeNeuzen, camerabakjes van Telraam die het verkeer in je straat tellen of de planten- en dierherkennende smartphone-app ObsIdentify. Het zijn misschien de meest bekende voorbeelden van citizen science of burgerwetenschap in Vlaanderen, en dat is nog maar het topje van de ijsberg. Bij citizen science voeren burgerwetenschappers – mensen die geen professionele wetenschapper zijn – wetenschappelijk onderzoek uit. In deze blog lichten Charlotte en Jef van Scivil, Vlaams Kenniscentrum Citizen Science toe wat burgerwetenschap kan inhouden in de sociaal-culturele sector en geven ze enkele vuistregels mee voor wie met de methode aan de slag wil gaan.
Waarom citizen science?
Burgerwetenschappers of citizen scientists hebben verschillende beweegredenen om zich in hun vrije tijd met wetenschappelijk onderzoek bezig te houden. De meesten vinden het gewoon leuk, interessant of leerrijk om op onderzoek te gaan in hun omgeving, een sensor in elkaar te knutselen of om van achter de laptop aan wetenschap bij te dragen.
Een tweede belangrijke motivator voor citizen science is het principe ‘meten is weten’. Burgerwetenschappers verzamelen data over hun leefomgeving om zwart op wit te kunnen aantonen dat zich een mobiliteitsprobleem voordoet in hun straat, dat de luchtkwaliteit in hun wijk ongezond is of welke waterlopen gebruikt kunnen worden voor een verkoelende duik. Deelnemers aan die initiatieven doen dat vaak vanuit een sterke persoonlijke bezorgdheid en hopen dat de resultaten van een onderzoek de overheid zullen aanzetten om actie te nemen en/of de attitude van buurtbewoners zal veranderen. Een citizen science-project kan dan ook een sterk verbindende rol spelen. De projecten brengen mensen bij elkaar om impact te genereren.
Academici en ambtenaren zien door het succes van veel recente citizen science-projecten steeds vaker in dat burgerwetenschappers unieke expertise kunnen aanbrengen voor wetenschappelijk onderzoek. Bewoners kennen als geen ander de straten en parken in hun buurt, ook zonder diploma ruimtelijke ordening; sportvissers weten – ook zonder diploma hydrologie of biologie op zak – heel wat af van water en wat er in rondzwemt. Die lokale kennis verrijkt het wetenschappelijk onderzoek waardoor het niet enkel meer aan academici toebehoort, maar wel een zaak kan zijn van de hele maatschappij.
Citizen science bij sociaal-culturele verenigingen
Ook in de sociaal-culturele sector zijn er al heel wat mooie projecten op til waarin burgers mee onderzoek doen. Zo zette Velt bijvoorbeeld SOS Slaapkamer op. Met dat project wilt Velt het stof uit zoveel mogelijk Vlaamse en Nederlandse slaapkamers laten analyseren om zo een zicht te krijgen op hoe gezond de slaapkamers in Vlaanderen en Nederland zijn. Specifiek onderzoekt het project in welke mate pesticiden aanwezig zijn in onze slaapkamers. De deelnemende burgerwetenschappers nemen een staal in hun slaapkamer nadat ze die twee weken lang niet poetsten. De resultaten worden in september verwacht.
Sankaa vzw onderzocht discriminatie bij personen met Afrikaanse roots in België met behulp van de SenseMaker methode, een grootschalig luisteronderzoek dat meer dan 400 persoonlijke verhalen en ervaringen verzamelde. Burgerwetenschappers kregen een opleiding in gesprekstechnieken om als ‘Oren’ op pad te gaan om de verhalen te verzamelen. Tijdens twee workshops gingen burgerwetenschappers samen met andere stakeholders van het project aan de slag met de dataset om inzichten te verzamelen. Sankaa publiceerde het rapport van het onderzoek in september 2022.
Enkele vuistregels voor citizen science
Citizen science is een erg waardevolle en veelzijdige participatieve methode, maar ze kent ook specifieke uitdagingen.
- Overstijg de hype. Succesvolle projecten hebben citizen science de laatste jaren stevig op de kaart gezet in Vlaanderen en Europa. Ook beleidsmakers op lokaal, regionaal en (inter)nationaal niveau kijken met erg veel belangstelling naar die trend. Citizen science als ‘hype’ bestempelen gaat misschien wat ver, maar we willen wel benadrukken dat je de keuze voor burgerwetenschap weloverwogen moet maken en dat je je bewust moet zijn van de specifieke toepassingen van en uitdagingen in de methode voor je eraan begint.
- Samen geraak je verder. Citizen science vereist verschillende vaardigheden. Je hebt niet alleen nood aan wetenschappelijk onderzoek, analyse en databeheer. Je moet ook een uitstekende communicator zijn, kaas gegeten hebben van participatie, maar ook uitkijken voor de juridische kanten van participatief onderzoek. Er zijn weinig organisaties met al die vaardigheden onder één dak, daarom zijn veel citizen science-projecten het resultaat van een samenwerking tussen diverse personen en organisaties.
- Verschillende perspectieven. Succesvolle citizen science-initiatieven brengen dus stakeholders uit alle hoeken van de samenleving samen rond een gemeenschappelijke uitdaging. Al die partners kijken mogelijk met een verschillende bril naar het onderzoek. Een academicus wil misschien in de eerste plaats een waardevolle dataset verzamelen waarop die een wetenschappelijke publicatie kan baseren. Een buurtbewoner hoopt misschien vooral dat het onderzoek een betekenisvolle verandering in de wijk zal teweegbrengen. Een leerkracht die in de klas aan de slag gaat met het onderzoek, wil dan weer dat de leerlingen zoveel mogelijk opsteken over het onderwerp en de wetenschappelijke methode. Die verschillende perspectieven zijn een grote meerwaarde, maar het uitspreken en beheren van verschillende verwachtingen is een cruciale eerste stap in elk citizen science-project.
Meer weten over citizen science?
Wil je meer citizen science leren kennen? Iedereenwetenschapper.be verzamelt projecten waaraan je kan deelnemen als burgerwetenschapper.
Wil je zelf een initiatief opstarten of wil je meer leren over de methode? Snuister even rond op Scivil.be of neem contact op voor een gratis adviesgesprek.
Bekijk het webinar ‘Burgerwetenschap en sociaal-cultureel werk
Op 30 mei gaf Scivil een webinar over hoe burgerwetenschap werkt. Dat kan je hier (her)bekijken.
