dec
5
2022

Civiel actorschap als de motor van maatschappelijke verandering 

Burgerinitiatief, Internationaal

Blog, Praktijk

In april 2023 organiseert Socius een internationale leerreis naar Zagreb voor sociaal-cultureel werkers. In de voorbereidingsfase zakten stafmedewerkers Staša en Nele voor enkele dagen naar Kroatië om met civiele actoren te praten en de lokale context te verkennen. Dit is hun reisverslag. 

Dinsdag 11.10. Istrië 

Gemeenschapscentrum Rojc: de stad van de civiele sector 

Onze prospectiereis begint in Istrië, een regio aan de kust in het noorden van de Adriatische zee. We zijn op bezoek bij gemeenschapscentrum Rojc, ook bekend als ‘de stad van de civiele sector’. Met bijna 17.000 m2 is Rojc het grootste gebouw in het kuststadje Pula. Het werd in 1870 gebouwd als een militaire school, later gebruikt als een kazerne en tijdens de Balkanoorlog was het een opvangcentrum voor vluchtelingen. In 1996 namen de eerste civiele organisaties op eigen initiatief hun intrek in het toen al lege en verlaten gebouw. Enkele jaren later werd het complex gekocht door de stad en sindsdien biedt het plek aan 109 civiele organisaties die zich bezighouden met uiteenlopende thema’s: van kunst en welzijn tot sport en minderheden.  

We worden ontvangen door Jan Franjul, een van de acht personeelsleden van de Rojc-vereniging (zij werken aan belangenverdediging, gemeenschapsvorming en coördinatie van alle gehuisveste organisaties). Hij leidt ons rond door de brede gangen met graffitimuren. Achter de gesloten blauwe deuren bevinden zich studio’s, kantoren, theater- en sportzalen, archiva, bibliotheken en knusse livings van kleinere verenigingen. Dagelijks lopen er ruim 1.000 mensen door de gangen: om een vergadering of een lezing bij te wonen, om raad te vragen, een les tai-chi mee te pikken, om samen te schilderen, om te zingen en om gezamenlijke projecten te ontwikkelen. Naast al die aparte kamertjes, de safes-paces van gelijkgezinden, zijn er ook ruimtes waar uitwisseling ontstaat. Soms worden de gangen gebruikt voor tentoonstellingen of workshops, of voor evenementen die samen door verschillende organisaties werden georganiseerd. Daarnaast zijn er enkele gezamenlijke ruimtes: een werkplaats, een soort fablab waar iedereen welkom is om de werktuigen te gebruiken, een bibliotheek, een living en een ruime koer die nooit leeg staat – daar tekenen kinderen met een beperking met krijt op de stoep, terwijl een groep activisten een beetje verderop hun volgende protestactie aan het voorbereiden is.  

Gemeenschapscentrum Rojc biedt niet alleen onderdak aan de hele civiele sector in en rond Pula, maar fungeert ook als broeihaard voor beweging en katalysator voor maatschappelijke verandering en civiele actie. Alle lokale protestacties beginnen op de koer en in de kamers van Rojc. Zelfs zonder georganiseerde actie komen mensen er naartoe om andere gelijkgestemde zielen te vinden, om materialen te lenen en om zich te organiseren. Dat aspect van de werking wordt versterkt door Radio Rojc, een radiozender met drie voltijdse medewerkers en twee professionele studio’s in het gebouw. Radio Rojc bereikt dagelijks gemiddeld 8.000 luisteraars, je kan zowel online als op fm luisteren. Het vertolkt de stem van de civiele samenleving. Alle in Rojc gehuisveste organisaties en andere lokale civiele actoren zijn welkom om het programma mee vorm te geven, en dat doen ze ook met veel goesting. De radio wordt ook ingezet als tool bij de mobilisering voor civiele actie (bijvoorbeeld bij lokale referenda) – wat in een land waar het wantrouwen naar staatsmedia groot en burgerschapsbewustzijn klein is, van enorm belang kan zijn. 

De grootste uitdaging waarmee Gemeenschapscentrum Rojc al jaren kampt, is de regularisering van een meer stabieler en duurzamer hybride bestuursmodel (waarvoor nauwe samenwerking tussen overheid en civiele actoren nodig is). Zo hopen ze in de komende jaren het gebouw verder toegankelijk te maken, enkele nieuwe gezamenlijke ruimtes te creëren, een vleugel van het gebouw in een hostel te verbouwen, meer subsidies te ontvangen en samenwerking tussen organisaties verder te versterken.  

Centrum voor Civiele Initiatieven Poreč 

Vanuit Pula rijden we langs de kust verder richting het noorden, naar Poreč. Daar ontmoeten we het gedreven team van het Centrum voor Civiele Initiatieven, een lokale organisatie die al dertig jaar ijvert voor mensenrechten, vrouwen- en LGBTQI+ rechten en die burgerschapseducatie in scholen organiseert. We praten met hen over de manieren van actie voeren in regionale context, over lokale en nationale netwerkvorming en mobilisatie van achterban. Het wordt al snel duidelijk dat we met een team activisten in hart en nieren aan het praten zijn. Met vijf voltijdse personeelsleden werken ze momenteel aan negentien projecten terwijl ze voortdurend ook voor hun eigen bestaan moeten vechten.  

De context van een relatief jonge democratie waar actief burgerschap nog in de kinderschoenen staat en waar politieke belangen en discours civiele initiatieven vaak niet geneigd zijn, zorgt voor uitdagende omstandigheden waarin ze veel dingen telkens opnieuw moeten aanvechten. Daarnaast benadrukken ze dat Kroatië heel erg gecentraliseerd is: is jouw organisatie niet in de hoofdstad Zagreb gevestigd, dan word je aan je lot over gelaten.  

Daarom is een goed netwerk voor hen van groot belang: ze werken alle projecten uit in partnerschap met organisaties en behalve de sector kunnen ze rekenen op een sterk niet-formeel netwerk dat in een mum van tijd gemobiliseerd kan worden dankzij sociale media. De motor voor hun werking blijft een sterke persoonlijke betrokkenheid van alle medewerkers. Of ze nu aan hun bureau aan een nieuwe campagne werken, met pleisters op hun mond en pancarten op straat komen, pro deo rechtsbijstand verlenen aan slachtoffers van huiselijk geweld, of bij de overheidsinstanties de erkenning voor non-formele educatie proberen aanvechten …, ze doen dat steeds vanuit een sterke persoonlijke en professionele overtuiging. 

Woensdag 12.10. Zagreb 

Pogon 

In Zagreb worden we onthaald door Janja Sesar, directrice van Pogon, het centrum voor onafhankelijke cultuur. Pogon ontstond als een direct resultaat van activisme en belangenbehartiging van lokale civiele initiatieven die meer ruimte en steun voor onafhankelijke cultuur eisten. De coalitie van 27 organisaties uit de cultuur- en jeugdsector begon in 2005 te onderhandelen met de lokale overheid. Door publieke interventies, debatten en duidelijk gearticuleerde en telkens opnieuw herhaalde noden van de sector is het hen in 2009 gelukt. Sindsdien huist Pogon, een publieke instelling met publiek-civiele bestuursmodel, in een verlaten fabriekspand aan de oevers van Sava, en is het een belangrijke speler geworden in het lokale culturele landschap.  

Pogon, onze partner tijdens de leerreis, neemt ons op sleeptouw langs enkele bepalende civiele actoren in hun stad. 

Hun ruimtes staan gratis ter beschikking aan organisaties en particulieren actief in kunst, cultuur, jeugdwerk en non-formele educatie. Daarnaast krijgen ze technische bijstand, hulp bij de verwezenlijking van hun idee en promotie. Jaarlijks vinden in Pogon zo meer dan honderd evenementen plaats: van tentoonstellingen en lezingen tot workshops en publieke debatten.  

Tijdens de leerreis wordt Pogon onze partner. In voorbereiding daarvan nemen ze ons nu al op sleeptouw langs enkele bepalende civiele actoren in hun stad. 

Clubture  

Zo ontmoeten we Ana Abramović van Clubture, een platform voor onafhankelijke cultuur. Clubture is in 2002 ontstaan als alliantie tussen vijftien organisaties uit de cultuur-, jeugd- en civiele sector. Ze werken op twee assen: ze beheren een fonds voor participatieve projecten, waarbij ze culturele actoren aanmoedigen tot (cross-sectorale) samenwerking (op jaarlijkse basis helpen ze zo vijftien coproducties door heel Kroatië tot stand komen). Hun tweede as situeert zich op onderzoek en belangenbehartiging.

Hun participatieve bestuursmodel werkt emancipatorisch voor hun leden, en helpt hen buiten de grenzen van de hoofdstad het schrale culturele landschap verder te decentraliseren. 

Ondertussen telt hun groeiende alliantie al 60 leden: alle organisaties en actoren die steun hebben gekregen, treden toe tot de alliantie en krijgen een plek in hun participatieve bestuursmodel. Daarnaast krijgen alle leden van de alliantie administratieve en juridische ondersteuning en krijgen ze toegang tot gratis vormingen en netwerkevenementen. Bij Clubture zijn ze ook aanjagers van civiele actie en investeren ze in onderzoek en belangenbehartiging. Door organisaties met middelen en knowhow te helpen bij hun ontwikkeling, versterken ze tegelijkertijd hun gezamenlijke draagkracht naar de overheidsorganen toe. Hun participatieve bestuursmodel werkt emancipatorisch voor hun leden, en helpt hen buiten de grenzen van de hoofdstad het schrale culturele landschap verder te decentraliseren. 

Pravo na grad: Recht op de stad 

Sociologe Antonia Kozmalić is betrokken bij de organisatie Pravo na grad (Recht op de stad). Voor ze in 2009 een geregistreerde ngo werden, waren ze al jaren aan de slag als een beweging rond ruimtelijke ongelijkheid. Toen al stonden er meer dan 20.000 mensen op hun mailinglijst, mensen die telkens opnieuw bereid waren om op straat te komen voor hun interventies tegen privatisering van de publieke ruimte. Hun interventies hadden tegelijkertijd een politiserend en performatief karakter – iets wat daarvoor in Kroatië nog niet was gezien. Zelf definiëren ze de vroege jaren 2000 dan ook als een nieuwe fase van burgerparticipatie. Pravo na grad, dat uit een team van twee architecten en twee sociologen bestaat, heeft sinds 2009 als doelstelling: het verzamelen en ontsluiten van kennis over commons, stedelijke rechtvaardigheid en breder cultureel beleid. Dat doen ze met publicaties, publieke debatten en conferenties die ze samen met andere actoren uit hun brede nationale netwerk organiseren. Daarnaast bieden ze ondersteuning aan lokale initiatieven en andere organisaties, proberen ze misinformatie in publieke opinie te ontkrachten en zorgen ze voor de uitbouw van tactische netwerken rond prangende en door de overheid vaak uit het oog verloren thema’s, zoals de bescherming van publieke goederen, de woonproblematiek, het ruimtelijk beleid en toegang tot water. 

Vooruit kijken 

Na twee dagen reizen in het gezelschap van lokale civiele organisaties uit Kroatië vliegen we terug naar huis. Met heel wat inspiratie en vragen waaruit het programma voor de voorjaarsreis zal groeien. Benieuwd naar wat we allemaal in petto hebben en/of reis je graag mee? Schrijf je dan zeker in voor onze vrijblijvende infosessie op 23 januari 2023.   


Staša Pavlović

Staša Pavlović

Scroll to Top