19
2021
De macht om neen te zeggen
Dat er zich een klimaatverstoring voltrekt, valt nog moeilijk te ontkennen. Toch is er onvoldoende besef dat het om een crisis gaat die alles zal veranderen. Kennis en expertise zijn in overvloed voorhanden om die verandering vooralsnog in goede banen te leiden, toch wordt er niet gehandeld. Politici, en in hun zog de media, hebben een verpletterende verantwoordelijkheid voor de impasse waarin we ons vandaag bevinden, vindt Anuna De Wever. Maar elk van ons kan een rol spelen om die impasse te doorbreken door niet onverschillig toe te kijken.
Het extreme weer van afgelopen zomer was voor De Wever geen verrassing. ‘Veel mensen waren misschien verbaasd dat de klimaatverstoring ineens ook hier toeslaat. Maar wij lezen al jaren de klimaatrapporten: dit zijn de gevolgen van de klimaatcrisis. In het globale Zuiden spelen extreme weerfenomenen mensen al langer parten maar in Europa hebben we dat nog niet zo vaak gezien. De bosbranden en overstromingen van afgelopen zomer zijn vreselijk maar het zal nog erger worden. Hopelijk is dit een wake up call voor al wie zich tot nog toe onvoldoende de ernst realiseerde. Eigenlijk is de vraag die velen interesseert niet: “Wanneer zullen de gevolgen van de klimaatverstoring zichtbaar zijn?” Maar wel: “Wanneer ga ík ermee te kampen hebben?”’
De Wever was de voorbije periode minder te zien op de barricades. Corona maakte mobiliseren nu eenmaal onmogelijk. Maar achter de schermen was ze non-stop actief in de klimaatbeweging in eigen land en in diverse internationale projecten die ze opvolgt.
Weten en toch niet handelen
Boosheid is de kracht die Anuna in beweging brengt. Niet op de oudere generaties, die nochtans mee het probleem heeft veroorzaakt, wel op de politici die niets doen met de wetenschappelijke kennis en de expertise die vandaag voorhanden zijn om het probleem het hoofd te bieden. ‘Toen ik begon als klimaatactivist’, vertelt Anuna, ‘heb ik proberen te achterhalen of de inertie van de politiek ligt aan het gebrek aan kennis en mogelijkheden of aan een gebrek aan politieke wil. Het is heel duidelijk dat laatste. Daarom ben ik oprecht boos op de politici omdat ze de moed noch de wil tonen om acties te ondernemen die onze toekomst veilig kunnen stellen.’
“Wat ik het meest haat in de wereld is onverschilligheid. En er is heel veel onverschilligheid tegenover het klimaatprobleem.”
Anuna begrijpt niet hoe we in een kennismaatschappij kunnen leven en de aanwezige kennis om een veiligere toekomst te garanderen, negeren. Terwijl bij een terreurdreiging of een pandemie alle nodige middelen worden ingezet.
Anuna: ‘Ik heb daar geen verklaring voor. Zelf zit ik zo helemaal niet in elkaar. Ik hoor iets dat fout gaat en denk: “Verdomme, dat is heel erg”, en ik probeer te handelen. Toen ik 14 was ben ik naar een vluchtelingenkamp in Calais geweest en heb mee voedsel uitgedeeld. Ik heb gezien hoe erg het gesteld is met de mensenrechten in de wereld en ben mensenrechtenactivist geworden. Vanaf het moment dat ik geïnformeerd raakte over de ernst van de klimaatcrisis ben ik klimaatactivist geworden. Ik begrijp niet hoe het kan dat mensen weten en niet handelen. Ik doe mijn best om daartegen te vechten, zodat er ogen zouden opengaan. Ik ben ook niet boos op al wie tegen de klimaatbeweging is. Ik zie hen als mensen die nog niet wakkergeschud zijn. Want iedereen die beseft wat ik besef over de klimaatcrisis zou iets willen doen, zeker als je jong bent en inziet dat het over jouw toekomst gaat. Maar wat ik het meest haat in de wereld is onverschilligheid. Dat vind ik erger dan de foute dingen doen. En er is heel veel onverschilligheid tegenover het klimaatprobleem.’
Wel voor corona, niet voor het klimaat
“Klimaatbeleid, allemaal goed en wel maar het moet haalbaar en betaalbaar zijn”, zo klinkt het uit de mond van sommige politici. De reactie op de coronapandemie was nochtans anders. Politici installeerden expertenpanels en nooit geziene maatregelen volgden. Het land ging op slot en de internationale luchtvaart viel stil. Dat waren ook niet bepaald populaire maatregelen maar ze werden wel genomen. Waarom kan dit niet voor de klimaatcrisis?
Anuna: ‘Met de pandemie werd het belang van de maatregelen duidelijk uitgelegd. Als politici ernstig zouden communiceren over de klimaatcrisis en die niet zouden minimaliseren, zou bij de bevolking het besef doordringen dat we met z’n allen werk moeten maken van een grondige systeemverandering die drastische maatregelen vereist. De klimaatactivisten en al wie zich inzet voor het klimaatprobleem, wij willen geen slechtere wereld wanneer we zeggen dat dingen anders moeten. In tegendeel, we willen een groenere wereld, betere luchtkwaliteit, meer respect voor mensenrechten en voor planetaire grenzen. Op de lange termijn bekeken lijkt dit een utopische wereld, maar het is een proces. En dat vereist op kortere termijn investeringen die wij als mensheid vandaag moeten nemen om de toekomst veilig te stellen. Maar daarvoor is moed nodig en die ontbreekt. Politici geven wel ambitieuze speeches en ontvouwen plannen voor een verre toekomst maar de maatregelen die nu nodig zijn worden niet genomen, omdat de faalangst van de volgende verkiezingen hen weerhoudt. Het feit dat we in België nog steeds geen klimaatwet hebben, is beschamend. Een politicus die zegt: “We moeten ambitieuzer zijn” maar twee jaar geleden in de Kamer tégen een klimaatwet heeft gestemd, kan ik niet ernstig nemen.’
Ook de media hebben boter op het hoofd, vindt Anuna. ‘Met de pandemie werd de ernst van de situatie duidelijk gecommuniceerd. Elke avond zat er een expert in het journaal om de ernst van de toestand en het belang van de maatregelen uit te leggen. Stel dat elke avond Jean-Pascal Van Ypersele of Leo Van Broeck in het journaal een plaats zouden krijgen om de mensen te informeren, dan zou de urgentie duidelijker worden. De klimaatcrisis gaat dus ook over communicatie, over de media en experten die vaker een platform moeten krijgen. Wat we nu doormaken, is een existentiële crisis. Dit gaat over de toekomst van de mensheid en over de bedreigingen voor miljoenen mensen vandaag. Mensen die nu al lijden aan de gevolgen van de klimaatverstoring, of erger, eraan sterven. Bij rampen zoals de overstromingen in Wallonië, wordt wel de link met klimaatopwarming gelegd maar in het dagelijks leven wordt over het probleem niet gepraat. Eigenlijk zou dit een dagelijks op te volgen onderwerp moeten zijn, net zoals de pandemie.’
Nochtans was er deze zomer het 6de IPCC-rapport, dat VN-secretaris-generaal Guterrez “code rood voor de mensheid” noemde. Na een week was het rapport alweer uit de aandacht.
Anuna: ‘Dat is precies wat ik bedoel. Uit dit recente rapport blijkt dat de opwarming nog sneller doorzet dan gedacht. We evolueren naar een wereld met 4°C opwarming. Dat is een wereld waarin weinig mensen kunnen leven. Dit zou een schakelmoment moeten zijn voor politici om maatregelen te nemen en voor de media om te besluiten een aantal experten permanent in dienst te nemen om dit thema op te volgen. Maar dat gebeurt allemaal niet. En dan ligt de bal weer in het kamp van de beweging: “Kom nog maar eens op straat; zorg nog maar eens dat het in de media komt.” Zo gaat het niet lukken.’
Power with the people
Het politieke domein is volgens Anuna de belangrijkste hefboom om de systeemshift te realiseren. Om de druk op de politici te verhogen, zijn er de actievoerders. Maar hoe belangrijk is ons persoonlijk gedrag om de nodige systeemverandering te bewerkstelligen?
Anuna: ‘Consequent gedrag en het opnemen van je persoonlijke verantwoordelijkheid is enorm belangrijk,’ benadrukt Anuna. ‘Heel veel witte gepriveligieerde mensen in Europa moeten beseffen dat wij een deel zijn van dit systeem. Wij zijn degenen die er de voordelen van genieten terwijl een heel grote groep mensen de nadelen moet dragen. Wij hebben de grootste verantwoordelijkheid om individueel te weigeren nog deel te nemen aan dat systeem. Als individu hebben wij de macht om neen te zeggen. We kunnen anderen inspireren, we hebben allemaal familie en vrienden om ons heen. We hebben de individuele mogelijkheid om politieke druk te zetten. Als we onze stem uitbrengen en aan politici het vertrouwen geven om in onze naam beleid te voeren, kunnen we hen laten weten dat wij een klimaatambitieus beleid eisen. Anderzijds moet ervoor worden gezorgd dat mensen een andere levensstijl kúnnen aannemen en dat dit niet te duur is. Dat mensen die klimaatbewust willen leven, daar niet onverantwoord veel geld mee verliezen. Maar daarvoor hebben we opnieuw de politiek nodig. Een maatregel als het terugschroeven van de afspraken omtrent de zonnepanelen, demotiveert mensen die klimaatbewuste keuzes maken.’
“Wij kunnen allemaal als individu beslissen om neen te zeggen tegen dit systeem. Heel veel mensen hebben niet door hoeveel kracht daarin zit.”
Power with the people, mensen hebben de macht om dingen te veranderen, benadrukt Anuna. ‘Het grootste probleem echter is dat mensen dat niet door hebben. Als je bijvoorbeeld zegt: “Ik stop met vliegen” of “Ik word vegan” of “Ik stop met fast fashion” betekent dit dat je als individu zegt: “Ik pak mijn kracht terug, ik zeg neen tegen dit systeem, ik ben het oneens met de ongelijkheid dat het in de hand werkt. Ik ben het oneens met het feit dat mijn toekomst niet ernstig wordt genomen. En ik weiger daaraan deel te nemen… Punt.” Dat is een heel krachtig statement en wij kunnen allemaal als individu beslissen om dat te doen. Heel veel mensen hebben niet door hoeveel kracht daarin zit.’
Een rechtvaardige transitie
De klimaatbeweging wil politici terugbrengen tot de kern van waar politiek om gaat -of het nu gaat over het rechtse of het linkse politieke spectrum- en hen herinneren aan de reden waarom ze een mandaat hebben opgenomen. Anuna: ‘Dat is toch omdat ze iets willen veranderen in de wereld. Ze moeten beseffen dat we kampen met een crisis die de mensheid in gevaar brengt en dat zij zich in een positie bevinden die daar iets aan kan veranderen. Er is meer nodig dan morrelen in de marge. De politiek heeft de macht om contracten te verbreken en nieuwe op te stellen. Om een kader te creëren en ervoor te zorgen dat dit geen transitie wordt die ongelijkheid versterkt. Met ngo’s en activisme kan je bepaalde concrete dingen aanpakken maar voor een systeemverandering heb je de politiek nodig.’
Op vlak van klimaatbeleid heeft Europa een prominente rol te spelen in de wereld. Toch is vandaag China de grootste uitstoter. Is het niet veel belangrijker dat China inbindt?
De Wever: ‘Iedereen moet veranderen: Amerika, Europa, China, maar Europa is extreem verantwoordelijk. Heel veel van onze uitstoot uit de productielijnen die wij aanvoeren uit het buitenland tellen wij niet mee. Ook als rijk geprivilegieerd continent en omwille van onze geschiedenis hebben we een verantwoordelijkheid: wij hebben andere landen en mensen uitgebuit en gekoloniseerd, we hebben de Industriële Revolutie op een fout spoor ontwikkeld, zonder rekening te houden met planetaire grenzen. Nog steeds buiten wij Afrika, Azië en Latijns-Amerika uit met onze massaproductie en -consumptie. We hebben onze luxe altijd normaal en verantwoord gevonden. Dat is niet langer houdbaar. Het is nu aan ons om die fouten uit het verleden te corrigeren.
Als je verder kijkt dan de CO2 emissies, zie je dat dit systeem gebouwd is op neokolonialisme. Alles wat we produceren om in de luxe te leven waarin we willen leven, komt uit het buitenland en is heel vaak gebaseerd op moderne slavernij. Stoppen met het uitbuiten van die mensen begint met niet deelnemen aan de massaconsumptie. Laat ons mensen een rechtvaardig loon betalen, zodat ze een menswaardig bestaan kunnen uitbouwen en wij de planeet niet langer geweld aan doen. Eigenlijk hangt het allemaal samen.’
Alle krachten bundelen
Hoe breng je mensen in beweging zonder te zeggen dat we regelrecht op de klippen lopen?
Anuna: ‘We zijn eerlijk, we lopen op de klippen. Maar we hebben nog enige macht om te beslissen welk scenario het zal worden als we collectief onze schouders zetten onder die systeemverandering. De tijd dringt echter. We zeggen niet: “Het komt wel in orde, doe maar gewoon verder.” Zolang politici blijven zeggen dat de huidige maatregelen voldoende zijn, zullen wij dat tegenspreken. Het gebrek aan juiste informatie is een groot probleem in het uitblijven van het nodige besef van de urgentie.
Op de lange termijn houdt de klimaatbeweging een utopisch toekomstbeeld voor ogen maar hoe ziet Anuna zelf, in het midden van de strijd, de toekomst, haar toekomst?
“Ik geloof in de kracht van mensen en in de gedachte dat we als mensheid wel degelijk tot grote dingen in staat zijn.”
Anuna: ‘Ik zie die heel somber in maar wat mij helpt om niet in de worst case scenario’s terecht te komen, is keihard werken! Ik wil niet sussend spreken en zeggen dat het allemaal wel goed komt. Maar ik geloof in de kracht van mensen en in de gedachte dat we als mensheid wel degelijk tot grote dingen in staat zijn. We moeten alleen al onze krachten bundelen want we kunnen wel degelijk een verschil maken. Ieder van ons doet ertoe!’
Dit interview verscheen eerder in het Socius magazine 2021, dat je hier kan downloaden.
