dec
15
2022

Depolariserend werken in buurten

Sociaal-cultureel werken

Praktijk

Dit artikel staat in het Wij-Zij magazine van Socius.

In mei 2022 organiseerde Avansa Kempen een inspiratiedag over het thema wij-zij denken. Samen met onder andere het Hannah Arendt Instituut en Kazerne Dossin gaven ze tips en methodieken aan praktijkwerkers. Nu staan ze te popelen om met alle kennis aan de slag te gaan. Via een oproep willen ze werk maken van meer sociale cohesie in de Kempen. Sociaal-cultureel werker Pieter Desmedt neemt ons mee in het traject. 

“Vanuit Avansa Kempen merken we dat heel wat mensen met het thema polarisatie worstelen. Van lokale besturen uit onze regio krijgen we vaak te horen dat ze niet goed weten hoe ze daarmee moeten omgaan. Moeten ze reageren op grove meningen die op sociale media worden gedeeld? Of net niet? Moeten ze dat soort reacties verwijderen? … Verder stellen we vast dat in debatten de stem van ‘het stille midden’, de nuance zeg maar, vaak ontbreekt. We zien polarisatie ook evolueren in de samenleving. Naast het feit dat er in het algemeen meer polarisatie is, is er vooral meer toxische polarisatie waarbij groepen van mensen tegen elkaar worden opgezet.” 

“Ik verdiepte me in het onderwerp en volgde onder andere vormingen bij het Hannah Arendt Instituut en het Agentschap Integratie en Inburgering. Tijdens een van de sessies kwam de theorie van de Nederlandse filosoof Bart Brandsma aan bod, waarmee we ook een casus uitwerkten. Allemaal heel boeiend, maar te kort. Al veroorzaakte dat wel een klik bij mij. Er bestaan veel theorieën, maar vaak ontbreekt de tijd voor een praktisch luik.” 

“Ons doel is om verbindingen te creëren die ervoor zorgen dat mensen beter in staat zijn om in tijden van conflicteren terug te vallen op hun relaties.”

Inspiratie op de Trefdag 

“Op jullie Trefdag vorig jaar – mooi toeval toch (lacht) – ontmoette ik Tiny Alaerts van Avansa Oost-Brabant. Ze vertelde dat ze ook rond polarisatie wilde werken, en dat ze dat ook vanuit een toepasbare insteek wilde aanpakken. Zo kwamen we op het idee om samen te werken. Ons opzet was om een studiedag op te zetten, met voldoende ruimte voor praktijk – ‘oefenruimte’ zeg maar.”

© Avansa Kempen – Chris Stessens

“Om onze studiedag vorm te geven, gingen we in gesprek met heel wat organisaties zoals het Hannah Arendt Instituut, Kazerne Dossin en het Agentschap Integratie en Inburgering. Al snel ontstond een mooi programma met zowel theoretische als eerder praktijkgerichte sessies. Ons divers aanbod aan sessies zorgde ervoor dat deelnemers op maat konden kiezen waar zij nood aan hadden.” 

“De studiedag werd uiteindelijk twee keer ingepland: één keer in de Kempen en één keer in de regio Oost-Brabant. Omdat onze vervolgtrajecten er verschillend uitzagen, kozen we ervoor om beide studiedagen een andere naam te geven. Zo creëerden we geen foute verwachtingen bij deelnemers. In de Kempen werd de studiedag omgedoopt tot Wij en Zij, polarisatie aanpakken en in Oost-Brabant tot het Frictiefest. De studiedagen zelf waren identiek, zodat we naar elkaar konden doorverwijzen.”

“Ons doel is om verbindingen te creëren die ervoor zorgen dat mensen beter in staat zijn om in tijden van conflicten terug te vallen op hun relaties.”

Pieter Desmedt

Interessante methodieken en handvaten

“Met onze studiedag Wij en Zij, polarisatie aanpakken eind mei in Turnhout bereikten we zo’n 50 geïnteresseerde deelnemers; een divers publiek uit onder andere lokale besturen, onderwijs en sociaal-culturele organisaties.” 

“We begonnen met een keynote en gingen dieper in op de term polarisatie. Wat is het, en wat is het niet? Op die manier vertrokken alle deelnemers vanuit eenzelfde definitie naar de uiteenlopende voormiddagsessies. In de namiddag konden ze kiezen uit verschillende workshops die handvaten aanreikten om mee aan de slag te gaan: verbindend communiceren, reageren op online haatspraak, Deep Democracy (een krachtig instrument voor besluitvorming en conflictresolutie binnen groepen met een uiteenlopende diversiteit, red.) …” 

“De reacties achteraf waren positief. ‘Zo had ik het nog niet bekeken’, klonk het meermaals. Eyeopeners waren bijvoorbeeld: verander van onderwerp; richt je niet naar de pushers maar naar ‘het stille midden’ … Door de zoektocht naar verschillende sessies ben ik zelf ook nog op interessante methodieken gebotst die ik nog niet kende. Zo heb ik onder andere de Struisvogelmethodiek (een methodiek die je ondersteunt bij het bespreken van morele dilemma’s op het gebied van diversiteit, red.) leren kennen, samengesteld door het Nederlandse Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS).” 

“Verbinding is een van de pijlers om preventiefen depolariserend te werken.”

Pieter Desmedt

Sociale cohesie in vredestijd 

© Socius

“Een van de onderwerpen waar we zeker een workshop aan wilden besteden, was Sociale cohesie, werken in vredestijd. Sociale cohesie is sowieso al een thema waarop Avansa Kempen zeer sterk inzet. Het was dan ook heel boeiend om de link met het thema (de)polarisatie te leggen. De invulling van die sessie was echter andere koek. In tegenstelling tot de andere workshops lagen er geen pasklare vormingen klaar. Daarom zochten we zelf naar boeiende praktijken. Zo kwamen we uit bij Curieus vzw en de stad Geel. Curieus vzw had in het verleden een mooi project in Aalst genaamd Inside Out waarbij diversiteit positief in de kijker werd gezet. De stad Geel vertelde dan weer enthousiast over hun wijkwerkingen waarbij ze mensen met elkaar verbinden.”

“We geloven dat inzetten op sociale cohesie loont, zeker in vredestijd. Dat is de fase waarin er geen tot weinig spanningen zijn, of toch nog niet openlijk. Er is nog geen escalatie van incidenten. Als je in vredestijd op sociale cohesie inzet, dan kan je een groep mensen sterker maken zodat wanneer er later een conflict ontstaat, ze op die verbindingen kunnen steunen. Verbinding is een van de pijlers om preventief en depolariserend te werken.” 

“En met die verbinding wilden we na onze studiedag verder werken. Zo zijn we momenteel op zoek naar een buurt in de Kempen waar we aan de slag willen gaan met sociale cohesie door er bijvoorbeeld leuke activiteiten te organiseren. Impliciet werken we zo aan (de)polarisatie en tegelijkertijd bouwen we onze eigen expertise rond dat thema verder op. Polarisatie is vaak iets groot, iets onbevattelijk. In een buurt, een afgebakend terrein, kunnen wij als Avansa hopelijk het verschil maken.” 

“In de gekozen buurt richten we ons specifiek naar ‘het stille midden’, al is en blijft dat natuurlijk een zeer vage term. Het komt er volgens mij vooral op neer dat we mensen willen betrekken die op zoek zijn naar verbinding in hun buurt, naar een manier van fijn samenleven.” 

Experimenteren in en met de buurt 

“Vlak na de studiedag lanceerden we onze eerste oproep, maar de respons was beperkt. Daarom voeren we nu (het interview vindt plaats eind augustus, red.) gerichte acties naar cultuurwerkers, woonmaatschappijen … Zij hebben immers een goed beeld op het buurtgebeuren. We zoeken voornamelijk een plek waar er een positieve dynamiek kan ontstaan.”

“In september onderzoeken we alle aanvragen en in oktober kiezen we de buurt. Daarna voeren we een buurtonderzoek uit om de factoren van polarisatie in kaart te brengen. In 2023 willen we dan landen in de buurt en daar verbindende praktijken opzetten. Werken aan ontmoeting, dialoog en gemeenschapsgevoel zullen sowieso aan bod komen. We willen verzamelen wat werkt en wat niet om daaruit te leren, en na te gaan of onze aanpak een depolariserende impact heeft.”

Zien wat er leeft

“Op dit moment zitten we in de fase van de oproep, dus het is allemaal nog koffiedik kijken. We hebben sowieso al besloten om geen buurt te kiezen waar er al te veel spanningen of escalaties zijn. Dat bedoelen we niet negatief, maar we kiezen er expliciet voor om ons preventief op te stellen en niet curatief. Verder willen we onszelf de ruimte geven om te experimenteren.” 

© Avansa Kempen – Chris Stessens

“Wat we precies in die buurt gaan doen, staat nog niet vast, maar sowieso hebben we als Avansa Kempen al heel wat ervaring met projecten rond sociale cohesie. Daarnaast kunnen we terugvallen op enkele bronnen uit Nederland. KIS heeft bijvoorbeeld een handleiding om een buurtanalyse te maken. Elke buurt is zo anders en specifiek dat je altijd moet vertrekken vanuit wat er leeft. Ik geloof niet in een standaardprocedure, je werkt op maat. Een stappenplan kan handvaten bieden, maar het effectief doen, gebeurt pas door in gesprek te gaan met de buren en te zien wat hen verbindt.” 

“We willen dat buren elkaar beter leren kennen, dat ze elkaar makkelijker kunnen en durven aanspreken op straat. En dat ze dat bij mogelijke spanningen ook doen. Als mensen elkaar kennen, dan praten ze makkelijker met elkaar. Het eerste gesprek is het moeilijkste. Dat zagen we ook bij Buurtwerk Stokt, een van onze andere projecten rond sociale cohesie. Het moment waarop onze straatambassadeurs (bewoners uit de wijk) moesten aanbellen bij de mensen thuis, was een drempel. Nadien bloeiden ze open en kwamen de gesprekken op gang. En dan waren we ze kwijt, omdat ze bij mensen thuis koffie zaten te drinken. (lacht)”

Experimenteren, ageren, testen

“We zijn zelf zeer benieuwd naar het vervolg, want we weten niet hoe ons traject gaat lopen. In theorie klinkt het simpel: zoek naar wat verbindt. Of dat ook zo in de praktijk zal zijn…” 

“Op sociaal-cultureel vlak is het vervolgtraject voor ons meer uitdagend dan het organiseren van een studiedag. We kunnen experimenteren, ageren, testen … Studiedagen en methodieken zijn boeiend. Mensen leren daar veel uit, maar het blijft bij informeren. Nu gaan we een stap verder en ‘echt doen’. Ons doel is om verbindingen te creëren die ervoor zorgen dat mensen beter in staat zijn om in tijden van conflicten terug te vallen op hun relaties.”

“Ik hoop dat we uit het vervolgtraject een aantal tips en tricks halen om depolariserend te werken.” 

Pieter Desmedt

Geen eindpunt

“Het is fijn dat we onszelf in onze regio met dat thema op de kaart zetten. Vanuit Avansa Kempen tonen we aan de maatschappij dat we ermee bezig zijn. Onze verbindende rol en gemeenschapsvormende functie komen altijd sterk naar boven in wat we doen, maar nog meer in dit soort projecten. We hopen ook de sector, studenten en beleidsmakers te inspireren.” 

“Polarisatie wordt vaak afgeschilderd als iets eenzijdigs slecht. Dat klopt niet. Soms is polarisatie ook nodig. Het zorgt ervoor dat er zaken in vraag worden gesteld in de maatschappij. In zekere zin kan je dus zeggen dat wij als Avansa ook polariseren. Polarisatie wordt pas een probleem als het niet meer over inhoud gaat, maar als we mensen tegenover elkaar zetten.” 

“Ik hoop dat we uit het vervolgtraject een aantal tips en tricks halen om depolariserend te werken. Dat we kunnen bundelen wat wel en niet werkt. Misschien komen we tot een soort handleiding voor gemeenten en kunnen we sociale cohesie inzetten als middel op langere termijn. Misschien gaan we nadien naar een buurt waar er wel meer conflicten zijn. Voor ons is dit alleszins geen eindpunt, maar een start om verder op het thema in te zetten. Polarisatie zal immers niet plots verdwijnen.” 

Waar staan we nu?

Eind augustus vertelde Pieter ons alles over het project van Avansa Kempen, vlak voor de publicatie van het magazine (begin november 2022) vroegen we hem naar een stand van zaken. 

“Via onze partners kregen we alvast heel wat buurten aangereikt waar we mogelijks van start kunnen gaan. Momenteel zitten we in de fase waarin we de juiste buurt aan het kiezen zijn. Om dat kwalitatief te kunnen doen, zijn we op zoek naar extra inhoudelijke expertise. We gaan hiervoor het gesprek aan met partners die echt expert zijn in het thema polarisatie. Samen met hen zullen we uiteindelijk de knoop doorhakken in welke buurt we starten. Dat vraagt dus wel wat extra tijd en investering, maar als we daardoor de juiste inhoudelijke keuzes kunnen maken, zal dat uiteindelijk zeker lonen.” 


Mieke Vasseur

Mieke Vasseur

Scroll to Top