14
2020
Els Vrints: “Als mensen zich gehoord zien, gebeurt er iets magisch”
Sociaal-cultureel werken, Werken met groepen
Els Vrints is een visuele verhalenverteller. Ze verbindt de puntjes voor mensen, vertaalt ideeën, concepten en processen en creëert tastbare visuele resultaten. Die bezieling deelde ze met een groep sociaal-cultureel werkers tijdens onze inspiratiedag ‘Visuele werkvormen’ in september. Ter voorbereiding van die dag zoomden we over beeldtaal, visuele werkvormen en de waarde ervan voor sociaal-cultureel werkers.
Ons Zoomgesprek verliep grotendeels zonder beeld door een slechte internetverbinding. Het stoorde me niet. Els praat in beelden. Beelden die al snel verhalen worden. Een gesprek dat prettig nazinderde.
Socius: Wat is voor jou op dit moment het meest iconische beeld?
Els: “Het is misschien een cliché, maar voor mij is dat The Big Blue. Als je vanuit het heelal naar onze planeet kijkt. Het blauwe hart. Dat beeld raakt mij (stil).”
Hoe zou jij jezelf in een beeld vatten?
“Dat beeld is nog niet tastbaar. Maar op dit moment is dat de oceaan. Water. Er zit ook vuur in. Maar hoe dat precies in het beeld past, is zich nog aan het ontvouwen (lacht).”
Fijn om via beelden kennis te maken. Hoe werd jij visuele verhalenverteller? Wat is jouw verhaal?
“Ik werkte als sales voor een organisatie, maar voelde op een dag dat de groei van het bedrijf en mijn persoonlijke groei niet meer met elkaar spoorden. Ik nam wat ruimte. Op een TEDTalk zag ik Martine Vanremoortele van Visual Harvesting in actie. Hoe zij lezingen visueel oogstte fascineerde me. Niet veel later volgde ik een training bij haar.
Ik kreeg zuurstof. Alsof iemand de ramen had opengezet. Ik moest niet zo nodig iets moois of hips maken. Er was geen ‘deliverable’. Een druk die me tijdens mijn artistieke opleiding afsloot van creativiteit. Het ging niet over tekenen maar over communiceren, expressie en de ruimte om je daarmee te verbinden. Het was bovendien speels, luchtig en direct inzetbaar. Ik vroeg aan Martine of ze mijn mentor wilde zijn en niet veel later deed ik mijn eerste opdracht. Nu werk ik al vele jaren als zelfstandige aan tal van projecten.”
Je bent na die eerste fascinatie nog altijd gebeten door visueel verhalen vertellen. Hoe komt dat?
“Drie dingen spreken me enorm aan, ook al trekken ze me soms uit mijn comfortzone. Het eerste is het grote witte blad. Het lege midden. Daar waar alles kan ontstaan maar nog niets is. Ook de heel diverse leeromgevingen waarin ik terechtkom, zijn belangrijk. Ik leer graag bij. En ten slotte de uitwisseling tussen mensen. Ik hou van mensen (lacht).”
“Beelden stimuleren en ondersteunen mensen bij het vertellen van hun verhaal.”
Wat maakt beelden krachtig voor jou?
“Met beelden kun je iets openen bij mensen. Hetzelfde doen vergt veel tekst. Tekst die niet voor iedereen leesbaar is. Beelden stimuleren en ondersteunen mensen bij het vertellen van hun verhaal. Ik vergelijk een beeld weleens met een hologram: een multidimensionaal beeld waar je op verschillende manieren bij kunt aansluiten met je verhaal. Of een fractaal beeld waarop je kunt in- en uitzoomen, dat je kunt bekijken en waartoe je je kunt verhouden.”
Naast je livewerk en de visualisaties die je zelf creëert, train je ook mensen om zelf met visuele werkvormen aan de slag te gaan. Hoe pak je dat aan?
“Je moet tekenkundig weinig kunnen om als begeleider visueel te werken en groepen aan te zetten tot tekenen. Ik reik mensen eerst een aantal bouwstenen aan, zoals het alfabet, iconen, figuren, emoties, kleurgebruik … Dat gebeurt heel intuïtief. Het zijn ankers die je het vertrouwen geven dat je visueel kunt werken. Eenmaal je die basis hebt is het een beetje zoals leren schrijven. Na een tijdje laat je die bouwstenen los.
“Je moet geen tekentalent zijn om als begeleider visueel aan de slag te gaan en groepen tot tekenen aan te zetten.”
De kracht van visueel werken zit voor mij in het op maat werken met werkvormen, bijvoorbeeld actoren in kaart brengen, emoties onder de waterlijn zichtbaar maken, brainstormen over de toekomst. Werkvormen zijn een middel, geen doel. Ik laat cursisten de werkvormen zelf ervaren. Dat vind ik zinvoller dan sjablonen aan te reiken en te zeggen hoe je ze kunt inzetten. Er als procesbegeleider zelf mee aan de slag gaan, laat je toe om werkvormen op maat van je eigen organisatiecontext en doelgroep te ontwikkelen. Welk proces wil jij met een groep opstarten? In welke mate wil je de groep laten participeren? Geef je input of verwacht je vooral output? Met welke metafoor verbeeld je de verschillende stappen doorheen het proces? En welke concrete werkvormen zet je in?”
Wat gebeurt er bij mensen en groepen als je hen als begeleider laat tekenen?
“Visueel werken met mensen zet een verbeeldingsproces in gang. Zo heb ik eens samen met een collega het denkproces van een team in een bank ‘visueel geoogst’ terwijl ze nadachten over de inrichting van hun kantoorgebouw. De teamleden deelden hun visies met elkaar. Ondertussen tekenden mijn collega en ik op grote post-its die in het midden van de tafel lagen. Die tekeningen vulden hun visies aan en omgekeerd. De teamleden borduurden erop verder en maakten associatieve verbindingen. Dat verfijnde en verrijkte het proces. Zo creëer je samen de wereld en route. Het gaat voor mij altijd om verbinden. Een tip: als je op een groot formaat werkt, stimuleer je mensen om zich in de ruimte te bewegen. Dat op zich werkt heel erg verbindend.
Eenvoudige beelden maken zichtbaar wat te vaak onzichtbaar blijft. Hoe voelt een groep zich bij een bepaalde kwestie? Je kunt vertrekken van flappen met eenvoudige mannetjes op en mensen uitnodigen om hun gevoelens aan te vullen op de tekening. Met een paar eenvoudige lijnen kun je al gevoelens op papier zetten. Dan bekijk je als facilitator met de groep wat er resoneert. Welke emoties delen ze? Hoe kunnen we die emoties verder gaan verdiepen? Wat nemen we hieruit mee? Zo creëer je een organisch proces.”
Visueel werken met mensen zet een verbeeldingsproces in gang.
Hoe kunnen sociaal-cultureel werkers visuele werkvormen inzetten? Kun je een paar tips met ons delen?
“Sociaal-cultureel werkers verbeelden samen met groepen de toekomst en streven naar verandering. Vaak zijn we bezig met veranderen terwijl we niet weten wie de belanghebbende is en wat er nu leeft. Verandering roept angst op. Mensen zijn bang dat er voor hen geen plek meer zal zijn in het verhaal. Begin dus met alle actoren te mappen en geef iedereen een plaats. Je zult ongetwijfeld weerstand opmerken. Als je die weerstand verbeeldt, openen mensen vanzelf. Er gebeurt iets magisch als mensen zich gehoord zien.
Ook tegengestelde visies zullen opduiken. Stel je empathisch op. Kies geen kant maar stel je op in het lege midden. Bevraag en probeer te voelen welke energie speelt. Laat mensen met verschillende belangen op aparte flappen tekenen wat er bij hen leeft. Deel de beelden in de groep en bespreek ze. Wat delen we? Waar moeten we nog dieper op ingaan? Bekijk met de groep hoe ze de energie die nu leeft wil inzetten in de transitie naar een gedragen toekomstbeeld. Zo kun je bijvoorbeeld een gedeelde missie verbeelden.
Je kunt visuele werkvormen inzetten in processen van appreciative inquiry waarbij je mensen om feedback vraagt. Maar ook in een-op-eengesprekken kun je visueel werken. Vraag mensen naar hun drijfveren, zorgen en dromen. Doordat je ondertussen tekent, vertraag je mensen in hun denkproces. Je geeft hen een tekening. Mensen voelen zich gespiegeld, ontvangen zichzelf terug. Dat doet wat met een mens.”
“Met een paar eenvoudige lijnen kun je al gevoelens op papier zetten.”
Door de coronacrisis verplaatste ook jouw werk zich naar een online context. Hoe heb je dat ervaren?
“Tekenen in het moment viel weg voor mij. Daardoor kon ik meer in verbinding gaan met wat er leefde tijdens online sessies via break-outsessies en notities in miro.com (een online visuele samenwerkingstool en whiteboard, nvdr). Ik kreeg de tijd om te voelen wat er in de deelnemersgroep leefde. Het werd minder een lineair en cognitief proces van zaken verbinden, maar van laten bezinken, invoelen en het beeld te laten emergen. De beelden die nu in mij ontstaan zijn 360° en sluiten aan bij de natuur. Ik ervaar ze als meer dan ooit gedragen.”
Is dat waar je vandaag ook naar streeft in je werk?
“Als visual storyteller heb ik een hele weg afgelegd. Visueel werken is voor mij heel lichamelijk: uit het hoofd, in het lijf, op papier. In het begin werkte ik nog te veel vanuit mijn hoofd. Maar geleidelijk aan begon ik meer intuïtief te tekenen en werd associatief denken een automatisme. Nu kan ik me volledig overgeven als ik in een nieuwe groep kom. Soms lukt het me door in het veld aanwezig te zijn om een beeld beter aan te voelen en zelfs mee te beïnvloeden. Daarom ben ik graag langere tijd betrokken bij een proces, niet meer die eendagsvlieg.
Ik reis veel en tijdens die reizen is het beeld van een ‘truebadour’ beginnen rijpen. De verteller van ware verhalen. De bard van weleer. Ik wil graag verhalen aan de oppervlakte brengen. ‘Creating living stories together’ is mijn nieuwe baseline. Niet enkel via beelden, maar bijvoorbeeld ook met muziek. Niet alleen, maar vanuit een platform samen met andere mensen.”
Goede reis! En bedankt voor dit interessante gesprek.
