Odis, Evgenia, Aissatou, Imane, Mulume en Karolina. Namen die je waarschijnlijk niets zeggen, maar waar straffe verhalen achter schuilen. FMDO bracht die samen in het project Hallo micro, een podcast met persoonlijke verhalen uit superdivers Vlaanderen. Want naar elkaars verhalen luisteren brengt mensen dichter bij elkaar. Socius ging langs bij Johanna Biesmans van FMDO die het project in goede banen leidde.

Johanna Biesmans: “FMDO werkt met veel straffe vrijwilligers. Die wilden we graag meer zichtbaar maken. Het liefst via een landelijk project zodat onze vrijwilligers uit verschillende regio’s elkaar beter leren kennen. Ontmoetingen en samenwerkingen zijn één ding, maar door naar elkaars verhalen te luisteren kan je je nog meer in die andere persoon inleven. Ik ben zelf een gepassioneerd luisteraar van podcasts. Toen we manieren bedachten om onze achterban in beeld te brengen, was dat de piste die er voor ons uitsprong. Via de projectoproep voor innovatieve partnerprojecten kregen we de nodige middelen om ook echt aan de slag te gaan.

We lanceerden eerst een oproep onder onze vrijwilligers die graag wilden leren hoe ze mensen kunnen boeien met een verhaal. Daarnaast spraken we mensen gericht aan die al bezig waren met poëzie, die graag vertellen of die op zoek waren naar oefenkansen om hun Nederlands te verbeteren. Zo zijn we het traject uiteindelijk gestart met zeventien deelnemers.”

Socius: Een eigen podcast, hoe begin je er eigenlijk aan?
“Onze deelnemers werkten in vier workshops hun persoonlijk verhaal uit. Daarbij konden we rekenen op de inbreng en begeleiding van Radio 1 en Relaas. Een verhaal breng je immers niet zomaar. Daar komt toch wel een en ander bij kijken. Vanaf de eerste workshop zijn we op zoek gegaan naar wat een verhaal tot een goed verhaal maakt en leerden we het medium podcast beter kennen. Maar de nadruk lag toch wel van bij de start op de verhalen.”

Jullie waren niet in het bijzonder op zoek naar migratieverhalen?
“FMDO wilde mensen in de eerste plaats mens laten zijn in hun verhaal door beelden te tonen van onze vertellers als buren, collega’s, … Daarom zijn we met Relaas op zoek gegaan naar het archief van hun persoonlijke verhalen. Zo lieten we de vertellers terugdenken aan hun kindertijd en die herinnering verbinden met een zintuig. De geur van asfalt waar je als kind over fietste, of die van soep … Die korte verhalen hebben we in duo aan elkaar verteld, waarna de luisteraar het verhaal met de rest van de groep deelde. Zo zie je onmiddellijk welke elementen mensen bijhouden en leer je hoe je dingen kan benadrukken zodat ze blijven hangen.

“FMDO wilde mensen in de eerste plaats mens laten zijn in hun verhaal door beelden te tonen van onze vertellers als buren of collega’s.”

In de andere workshops kwamen andere technieken aan bod. We leerden over verschillende soorten verhalen, ‘universele momenten’ zoals een eerste schooldag, over kantelmomenten, cafépraat … Zo’n inzichten helpen om bij jezelf op zoek te gaan naar geschikte verhalen. Sommige deelnemers hadden al een verhaal in hun hoofd toen ze naar de workshop kwamen. Daar wilden we van loskomen. We wilden de vertellers nog breder laten kijken. Leren samenvatten hielp dan weer bij het maken van de uiteindelijke keuze voor een verhaal. Door je verhaal in drie zinnen samen te vatten en aan elkaar te ‘pitchen’, krijg je snel feedback over datgene wat mensen interesseert. Zo kreeg iedereen zijn of haar verhaal duidelijker in beeld. Tijdens de rest van het traject leerden we nog hoe je een verhaal kan stofferen, de manieren waarop je een verhaal kan beginnen, hoe je beelden kan geven aan je verhaal, …. Hoe je je verhaal kan kruiden.”

Naast dat traject voorzagen jullie ook coaches.
“We kwamen op het idee om aan elke deelnemer een coach te koppelen omdat we uiteindelijk meer mensen wilden betrekken bij het project. Dat zijn ook meer mensen die de podcast kunnen uitdragen. En meer interculturele ontmoetingen. De coaches vonden we na een aparte oproep onder sociaal-culturele organisaties, bibliotheken, mensen met een interesse voor storytelling … Zij kregen een workshop waarin we een samenvatting gaven van het traject van de deelnemers zodat zij wisten waarop ze moesten letten. Op die manier konden ze de vertellers ook gericht ondersteunen en figureren als vertrouwenspersoon. De vertellers en hun coaches beschikten uiteindelijk over drie weken tijd om het verhaal verder uit te werken.”

Als laatste stap in het traject werden dan de podcasts ingeblikt.
“De podcasts zijn live opgenomen. In een aangename ruimte en in aanwezigheid van alle vertellers en coaches. Zo komen verhalen ook beter tot hun recht. In je eentje heb je geen interactie en krijg je een ander effect. Nu hoor je mensen soms lachen tijdens het vertellen. Dat doe je niet als je alleen voor een micro zit. De live opname was een heel belangrijk moment. Voor de vertellers was na de opname hun doel eigenlijk bereikt. Hun verhaal was verteld, het was van hun hart.”

"Een podcast is auditief, maar je moet ook iets in beeld kunnen brengen."

Zijn er praktische uitdagingen als je niet vertrouwd bent met het medium?
“Er zijn inderdaad een aantal zaken waar je vooraf bij moet stilstaan. Of je over intromuziek en een inleidende stem moet beschikken bijvoorbeeld. Ons partnerschap met Relaas bracht ons naast expertise rond storytelling ook technische expertise. Ze monteerden de opnames en zetten ons kanaal op. Onderschat het belang van beelden ook niet. We hebben van onze deelnemers portretten laten maken. Een podcast is auditief, maar je moet ook iets in beeld kunnen brengen. Met de portretten kunnen we nu aandacht voor de podcast vragen.”

Hebben jullie al zicht op de effecten bij de deelnemers?
“In de eerste plaats fierheid, fier op het verhaal dat ze brachten. Maar voor veel vertellers was het sociale aspect het belangrijkste: mensen leren kennen uit andere regio’s en met verschillende achtergronden. Heel wat vertellers waren ook blij dat ze hun verhaal in het Nederlands hebben kunnen brengen. Dat geeft zelfvertrouwen. Ze hebben al wel lessen gevolgd en examens afgelegd, maar dit is nog een stap verder.

Soms was de ervaring ook erg persoonlijk. Een van de deelnemers zei dat ze op deze manier een verhaal uit haar  kindertijd een nieuw leven heeft kunnen geven. Het verhaal kwam in hun familie wel eens naar boven, maar heeft voor haar nu een heel nieuwe dimensie gekregen.”

“Voor de vertellers was het sociale aspect het belangrijkste: mensen leren kennen uit andere regio’s en verschillende milieus.”

Wat hebben jullie zelf bijgeleerd?
“Achteraf bekeken hadden we de eerste gesprekken met potentiële deelnemers misschien nog beter moeten aanpakken. Vooral om de wederzijdse verwachtingen duidelijk te krijgen. Sommigen wisten niet goed wat te verwachten of beseften niet dat hun verhaal ook zou worden gedeeld. En daar moeten ze wel klaar voor zijn. Sommige verhalen liggen gevoelig of soms voelden mensen zich niet sterk genoeg om ze in het Nederlands te brengen. We hebben daaruit geleerd dat je een onderscheid moet maken tussen het traject en de podcast zelf. Voor de deelnemers moest het traject niet per se resulteren in een podcast, zolang ze maar hun verhaal konden vertellen. Bovendien kan je als organisatie ook niet garanderen dat er van elk verhaal een aflevering op de podcast komt. Je verhaal kunnen vertellen moet dus het belangrijkste doel zijn.”

En zijn er nog plannen met de podcast?
“We willen vooral een breed publiek bereiken met die verhalen. Er is de podcast, maar we hebben de verhalen ook live gebracht tijdens Theater aan Zee. VRT Sandbox en Innovatie brengt volumetrische opnames naar buiten van onze verhalen. De Luisterpuntbibliotheek stond ons al bij tijdens het traject en zal ons ook helpen bij de verdere verspreiding. Misschien komen er nog vertelavonden. De kracht zit in de combinatie van verschillende initiatieven. Anderzijds moeten we wel opletten dat we niet te veel vertelmomenten organiseren. Niet alle vertellers hebben zin in zo’n avond en je kan een verhaal ook ‘uitvertellen’.

Maar bij deze lanceren we graag een oproep naar mensen die ideeën hebben over hoe we hier verder mee kunnen gaan. We hebben nu enkel gewerkt met onze vrijwilligers. Het zou ook leuk zijn om het proces met gemengde groepen verder te zetten.”

Je kan ‘Hallo Micro’ beluisteren via alle podcastapps, op Spotify en op de website van FMDO. Voor meer informatie kan je contact opnemen met Johanna Biesmans.

Met dank aan
Hallo Micro kwam tot stand met de steun van de Vlaamse Overheid, departement Cultuur, Jeugd en Media: projectoproep Innovatieve Partnerprojecten.
FMDO werkte samen met Radio 1 en de podcast Relaas, de Luisterpuntbibliotheek en VRT Sandbox en Innovatie.
De foto’s zijn van de hand van Charlotte Vandendwije. De portretten werden gemaakt door de Oostendse grietgriet. De muziek van de podcast is het werk van Nūmo.