Het was, verdorie, heel stil op straat

Digitaal

Praktijk

Saartje Vandendriessche en duizenden OKRA-vrijwilligers blijven bewegen

De werking een paar weken stilleggen. Dat was het indringende advies van Marc Van Ranst die voor de lockdown, informeel contact zocht met de seniorenverenigingen. OKRA-directeur Mark Desoete nam de telefoon aan. ‘Het was een ingrijpende beslissing die we niet zonder overleg met andere seniorenverenigingen konden nemen. We namen ze. Drie dagen voor de officiële lockdown werd de werking van OKRA stilgelegd. Onze vrijwilligers waren opgelucht. Ze bedankten ons met bergen creativiteit. Want ook tijdens de maandenlange lockdown bleven ze connecteren. Niemand vergeten. Dat is hun grootste sterkte.’

Tekst: Hilde De Brandt

Zo is het altijd: je weet pas de waarde van de dingen, als je geconfronteerd wordt met het wegvallen ervan. Het was niet anders bij de werking van het verenigingsleven. OKRA is, sinds haar ontstaan in de jaren ’40, de belangenbehartiger van de gepensioneerden. Corona betekende op dat vlak een helse periode. Het was de doelgroep die tijdens de crisis het hardst werd getroffen. OKRA telde 21.000 overlijdens onder haar leden, ruim 12% meer dan kan worden verwacht. De verwachte – of verhoopte – 16.000 nieuwe leden stroomden niet in. Waarom zouden ze: er was amper zichtbaar aanbod. Maar achter de schermen ging het hard. Zowel de vrijwilligersorganisatie, als de belangenbehartiging draaide op volle toeren.

Nuance, geen schuld

‘We moesten de stem van de ouderen laten horen,’ zegt Mark, ‘er was ongewild en onbedoeld leeftijdsdiscriminatie in het debat geslopen. De leeftijdsgrens dreigde mensen uit te sluiten van participatie aan de samenleving. Dat is de verkeerde discussie, want ieders individuele situatie is anders. De senior is een wijde range van jonge dynamische vijftigers tot hulpbehoevende en eenzame ouderen in een kwetsbare situatie. Dat vraagt om een genuanceerd debat, zonder culpabilisering.’

In deze ongeziene context namen duizenden vrijwilligers de handschoen op om, ondanks hun eigen ‘risicostatuut’, OKRA draaiende te houden.

‘We zijn gekend voor plezante evenementen onder de kerktoren, maar we zijn niet zomaar een evenementenbureau. Onze sterkte zijn de vrijwilligers. Zij maken het verschil voor ontelbaar veel mensen, in heel eenvoudige dingen.

Het sociaal netwerk van de oudere is vaak niet zo groot. Sommige ouderen kunnen geen bubbel van vijf maken, omdat er simpelweg geen vijf vertrouwde mensen in hun leven zijn. De OKRA-vrijwilliger is daar vaak één van. Onze werking start daar: in de regelmatige, systematische ontmoeting en de vraag: hoe gaat het met jou. We maken er een punt van ons maandelijks ledenblad nog altijd op papier te drukken en zelf te bezorgen. Dat zijn 15.000 ontmoetingskansen. Bij een actieve vijftiger gaat het de brievenbus in, maar voor ontelbaar veel ouderen is het uitkijken naar dat bezoekje. De betekenis ervan is groot. Ontmoeting is zo ontzettend belangrijk, daarom hebben we de belcirkels opgezet.‘

Verpletterende stilte

‘Het concept van de belcirkels is eenvoudig en richt zich vooral op de oudste en kwetsbaarste ouderen. Het doel: vermijden dat de stilte rond hen te verpletterend wordt. Velen – bijna allemaal – zijn niet digitaal, maar hanteren wel met gemak de telefoon. De belcirkel is zo eenvoudig als het klinkt.

Eén keer per week word je opgebeld, en je belt ook zelf één keer naar een lotgenoot. Een cirkel werkt het best met 7 tot 10 leden. Iemand – de belcirkelverantwoordelijke – stelt een lijst met namen en nummers op van mensen die gebeld willen worden, en doet zelf het eerste telefoontje. Dan is de volgende aan zet. Als de laatste weer naar de eerste belt, is de cirkel rond. De afspraak is om de cirkel binnen de 24 uur rond te maken en binnen de week te herhalen. De gesprekken zijn niet noodzakelijk zwaar filosofisch, zelfs helemaal niet. Het is een check: hoe gaat het, hoe voel je je, en vooral: we geven om jou.’ 

Heel veel mogelijk

Als alles stilvalt is praten belangrijk, blijven bewegen is dat ook. Ook dat was een aandachtspunt.

‘Er was, die eerste maanden, heel veel mogelijk’, vertelt Mark Desoete, ‘ik herinner me een overleg met VRT over totaal iets anders, maar van het een kwam het ander. Binnen geen tijd hadden we een bewegingsprogramma online.

Het vertrouwde medium van vele, vooral oudere en kwetsbare senioren is televisie. Onze begeleiders raakten omwille van de crisis niet met hun aanbod bij de mensen, maar VRT komt in alle huiskamers. Ook hier weer eenvoud troef: blijf in beweging.

Saartje Vandendriessche was de geschikte influencer. Een eenvoudige format, een vertrouwd gezicht, een herkenbare setting. De reacties waren overweldigend: het gevoel om samen zinvol bezig te zijn bleek een schot in de roos. Tenslotte betekent bewegen: aan je gezondheid werken. Het was voor velen een geruststelling dat ze ook zelf iets konden doen.’

Intussen is het programma gestopt. De orde van de dag brengt andere prioriteiten. Het verenigingsleven lijkt zich ook stilaan te kunnen herpakken. ‘Nog eventjes,’ zegt Mark. ‘Vandaag is het net alsof de fietsband te hard is opgepompt, de overdruk moet eruit. Eens dat voorbij, kunnen we de draad weer opnemen. En het wordt tijd. Het was, verdorie, heel stil op straat.’

Nooit meer als vroeger

‘De leerpunten zijn helder: mensen in hun kracht zetten, niet vanuit leeftijd, maar vanuit hun mogelijkheden en interesses. Omring hen met zorg en laat hun stem horen. Vang signalen op en doe er iets mee. Zet daar je eigen netwerk voor in, en versterk jezelf door met andere organisaties te connecteren. Zo maak je verschil. De relevantie van verenigingsleven en mantelzorg is nog nooit zo hoog geweest.‘

Mark Desoete is heel gedecideerd: ‘Nee, natuurlijk wordt het nooit meer als voorheen. De ouderenzorg zal nooit meer dezelfde zijn. Wie niet ziet dat het anders moet, heeft de voorbije maanden op een eiland geleefd.’

En ja, er kwam best ook wel wat frustratie naar boven. De onzichtbaarheid van het sociaal-cultureel werk enerzijds, tegenover de immense betekenis ervan anderzijds. ‘Toen we – uiteraard voor corona – een delegatie uit Bangladesh mochten ontvangen, vroegen we hen wat ze mee terugnamen. Het waren niet de methodieken, maar de manier waarop we in de kracht van de ander geloven, stem geven en dynamiek versterken. Het verenigingsleven zélf bleek als exportproduct veel fundamenteler, dan alles wat we hen hadden getoond. Zo had ik het zelf nog nooit bekeken.’

Het besluit: de warmte in de samenleving, komt uit de samenleving zelf.

Zé Vandenhoeck