7
2022
Inspiratieweek Vrijwilligerswerk: Natuuracademie
In het kader van de inspiratieweek vrijwilligerswerk – een samenwerking tussen Cultuurloket, Socius, FARO en het Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk – ging journaliste Ines Minten langs bij verschillende organisaties om hun verhalen op te tekenen. Wat zijn hun ervaringen met vrijwilligerswerk en hoe geven ze vrijwilligers een plek binnen hun werking? Laat je inspireren door het verhaal van Natuuracademie. Zoek je handvaten voor het uitwerken van jouw eigen vrijwilligersbeleid? Bekijk dan zeker het model van de 5 B`s.
Natuuracademie, de educatieve poot van Natuurpunt, ondersteunt de eigen afdelingen en andere natuureducatieve organisaties bij het opzetten van cursussen en activiteiten. Het grootste deel van die werking ligt in handen van vrijwilligers. ‘Onze vrijwilligers zijn de basis van onze werking. Zonder hen bestonden we niet.’
Zo goed als alles bij Natuuracademie gebeurt bottom-up, vanuit de vrijwilligers. Vooral daar schuilt hem de succesformule.
Natuuracademie heeft én houdt een groot aantal vrijwilligers. Het enthousiasme om zich onbezoldigd voor de organisatie in te zetten komt voor een stuk voort uit de huidige populariteit van al wat met natuur en milieu te maken heeft. ‘Op die maatschappelijk tendens surfen wij zeker mee’, zegt directeur Ann D’heedene. ‘En we kiezen er dan ook nog eens expliciet voor om echt in te spelen op wat er op dit moment onder de burgers leeft. We zijn ons ervan bewust dat niet elke vereniging dat even gemakkelijk kan.’
Bottom-up
Zo goed als alles bij Natuuracademie gebeurt bottom-up, vanuit de vrijwilligers. Vooral daar schuilt hem de succesformule. ‘Onze vrijwilligers komen naar ons toe met de vraag om een cursus over vogels of een opleiding tot natuurgids te organiseren. Komt een vraag niet, dan zullen we ze ook niet pushen, want we hebben al gemerkt dat de top-down-benadering echt niet werkt.’ Het klinkt bijvoorbeeld niet onlogisch dat de organisatie de regionale spreiding wat steviger in de hand zou willen houden. Ze zou kunnen bekijken in welke regio er nog niet veel cursussen voor natuurgidsen zijn geweest en die leemtes vervolgens beginnen invullen. ‘Telkens zien we dan dat de cursus minder goed draait: er zijn minder deelnemers en ze stromen na de opleiding ook minder vlot door naar de afdelingen. Als we daarentegen ingaan op een lokale vraag, gaan we vanzelf in op een aangevoelde behoefte en dat werkt veel beter.’
Vrijwilligers stellen het aanbod voor, geven les, organiseren excursies, verzorgen de permanente begeleiding en de evaluatie van de cursus in kwestie… ‘Voor het hele proces van onze cursus natuurgids, bijvoorbeeld, hebben we één collega die we 60% betalen om al die vrijwilligers van al die verschillende cursussen te coachen. Ze gaat telkens met vier à vijf vrijwilligers aan tafel zitten en reikt hen een kader aan waarbinnen ze kunnen werken. Maar het eigenlijke programma stellen ze zelf samen.’
Wil dat zeggen dat bij Natuuracademie heel het vrijwilligersbeleid vanzelf loopt? ‘Natuurlijk is niet alles zomaar koek en ei’, legt Ann uit. ‘We hebben nu bijvoorbeeld een heel goede lesgever die ermee stopt. Om zo iemand te vervangen moet je wel heel gericht naar een specifiek profiel op zoek gaan, en dat kan niet anders dan top-down. Het blijkt alweer niet evident: het is veel harder werken om tot hetzelfde resultaat te komen.’
Lokaal eigenaarschap
Lokaal eigenaarschap is nog zo’n sleutelwoord, vindt Ann. ‘We sturen onze verschillende groepen niet: ze mogen zelf kiezen hoe ze werken. De ene is gestructureerd als vzw, de volgende is een feitelijke vereniging, nog een andere een werkgroep binnen een andere vereniging. Die vrijheid is onze sterkte, en de reden waarom we zoveel kunnen realiseren. Als je zoiets meer onder controle wil houden en volgens al te vaste stramienen wil plannen, lukt het allemaal minder goed.’
Nu leeft onder de vrijwilligers van Natuuracademie heel sterk het gevoel dat ze zelf aan de knoppen zitten. ‘Ze komen zelf met het voorstel om iets te doen rond voedselbossen of bushcraft – twee thema’s die heel erg leven, momenteel. En vervolgens laten we hen zelf meedenken over de manier waarop ze het zouden willen aanpakken. Ze kunnen zelf beslissen en engageren zich dus haast automatisch op een manier die hen volledig ligt.’
Vinger aan de pols
Een sterk vrijwilligersbeleid houdt op alle mogelijke vlakken de vinger aan de pols. Wat vinden de vrijwilligers zelf belangrijk? Waarvoor en hoe zetten ze zich graag in? Maar er zijn natuurlijk ook maatschappelijke tendensen waar je sowieso mee te maken krijgt. Ann: ‘Ook wij merken dat vrijwilligerswerk langzaamaan verandert van aard. In onze Natuurpuntafdelingen hebben we een groot aantal vrijwilligers dat zich al decennia lang engageert. Zij hebben zich in de loop van de tijd georganiseerd in traditionele structuren met een voorzitter, secretaris, penningmeester enzovoort, en nemen vaak heel regelmatige engagementen op zich. Jongere mensen voelen daar duidelijk minder voor. Zij willen zich minder formeel inzetten voor een bepaald project of een specifiek evenement.’ Bij activiteiten rond actuele thema’s, zoals bushcraft en voedselbossen, komt dat nieuwere vrijwilligerstype gemiddeld vaker aankloppen. Nieuwe evenwichten installeren zich.
‘En dan is er natuurlijk de impact van de verschillende crisissen waar we de laatste tijd mee te maken krijgen’, legt Ann uit. ‘Eerst was er corona, nu de energiecrisis. Omdat alles zoveel duurder wordt, wordt het voor sommige mensen bijvoorbeeld al moeilijker om zich te verplaatsen. Ook dat heeft allemaal invloed op een vrijwilligerswerking, dus ook daarop moet je zien in te spelen.’
Foto: © Kris Jacobs
Lees ook…
- Bekijk de volledige Inspiratieweek Vrijwilligers.
- Lees ook de interviews met Blinkout, Museum M en Stadsarchief Gent.