17
2025
Limburg Lagedrukgebied
Sociaal-cultureel werken, Vrijwillige inzet, Werken met groepen
Greet Poelmans, directeur van Avansa Limburg, schreef deze blog naar aanleiding van onze Trefdag sociaal-cultureel werk op 21 november 2024 – Cultuur voor Welzijn. Het artikel verscheen op 24/09/2024 op cultuurvoorwelzijn.be
Stel je voor… We vertragen de mallemolen van ‘altijd maar sneller en beter’, van presteren en van consumeren. We creëren een plek waar je kwetsbaar mag zijn, en waar iedereen mee kan. We maken van Limburg een figuurlijk Lagedrukgebied.
Haalbaar? Of een utopie?
Limburg Lagedrukgebied was in elk geval een droom van Avansa Limburg, begin 2024. Een project waar welzijn, sociaal-cultureel vormingswerk en kunst elkaar raken. Het begon als volgt.
In 2022 hadden we al eens zo’n gek idee: 24u tegen armoede. Dat was een activiteitenmarathon over armoede die 24 uur duurde. Het resultaat was niet zo gek als het idee. We slaagden erin om mensen voor wie armoede een ver-van-mijn-bedshow is te verbinden met ervaringsdeskundigen, en ervaringsdeskundigen met beleidsmakers. Gedurende één dag en één nacht maakten we ruimte om van en met elkaar te leren, lieten we stemmen tegen armoede en alternatieven voor armoede horen, bereikten we publiek en politiek met een statement tegen armoede.
Dat succes smaakte naar meer, dus we begonnen te denken. Zijn er nog problemen die aandacht verdienen? Thema’s waarover we Limburg willen wakker schudden? Al snel dreef het onderwerp prestatiedruk boven.
Limburg Lagedrukgebied is een project waar welzijn, sociaal-cultureel vormingswerk en kunst elkaar raken.
Greet Poelmans
Maatschappelijke kwesties
Tegen prestatiedruk strijden is wel een van de beleidsdoelstellingen van Avansa Limburg, maar prestatiedruk is niet ‘ons’ thema. Heel wat organisaties zijn er, elk op een andere manier, mee bezig. We verzamelden partners in een stuurgroep. Dat waren organisaties uit de welzijnssector (Logo Limburg, Herstelacademie en Boothuis Limburg en CM) en collega’s uit het sociaal-culturele veld (Uilenspiegel, PRH en Internationaal Comité). Het was niet moeilijk om hen mee op de kar te krijgen. Kris Stulens (Boothuis): “Het is uniek dat we hier een festival over organiseren. Zo’n belangrijk en relevant thema, waar je bijna niets over hoort.”
Met die partners formuleerden we een simpele, maar krachtige boodschap. Prestatiedruk en stress zijn geen individuele problemen, maar maatschappelijke kwesties die we samen kunnen aanpakken.
Hoe brachten we die boodschap naar buiten? We zagen het groot: een driedaags gratis festival op drie plekken in Limburg. Gelukkig vonden we al snel logistieke en financiële steun bij de steden Beringen, Genk en Sint-Truiden, de bib van Genk, Eerstelijnszone West-Limburg en museum DE MINDERE in Sint-Truiden.
Kunst is prominent
Limburg Lagedrukgebied dus. Een festival van drie dagen om na te denken, ervaringen te delen en te onderzoeken hoe het anders en beter kan. Met een uitgebreid programma van workshops, lezingen, meditatie, theater, dans … En een welzijnsbeurs waar alle partners hun werking bekend konden maken aan het publiek.
In dat programma maakten we prominent plaats voor kunst. Waarom? Een beleidsdoelstelling van Avansa Limburg is om via sociaal-artistieke projecten maatschappelijke problemen aan te kaarten. We geloven in die aanpak, want we zien dat die werkt. Door artistiek bezig te zijn, geven mensen soms makkelijker uitdrukking aan wat ze voelen of waar ze wakker van liggen. Kunst maakt moeilijke onderwerpen bespreekbaar en nodigt uit om op een andere manier naar samenlevingsproblemen te kijken. Zonder moeilijke woorden en zonder met de vinger te wijzen.
Kunst maakt moeilijke onderwerpen bespreekbaar en nodigt uit om op een andere manier naar samenlevingsproblemen te kijken.
Greet Poelmans
Daarom lanceerden we een open call: “Gezocht! Maatschappelijk geëngageerde kunstenaar artistiek manifest te creëren en tonen binnen project Limburg Lagedrukgebied.” Zo’n open call was nieuw en spannend voor Avansa. Gelukkig konden we steunen op de expertise van ECRU (bovenlokale cultuurwerking in Limburg) en Jester (kunstenhuis in Genk), die ons bijstonden in het selectieproces. De amateurkunstenkoepels hielpen om de oproep te verspreiden. Tot onze verbazing reageerden 24 kandidaten, met uiteenlopende ideeën: van dans tot hiphop, van theater tot beeldende kunst.
Kunstenares Fien Cox charmeerde de jury unaniem met haar Glasraam van Verbinding. “Glas is breekbaar en reflecterend, waardoor het de kwetsbaarheid en de diversiteit van menselijke ervaringen symboliseert”, vertelde Fien.
Tijdens de drie festivaldagen nodigde ze bezoekers uit om een persoonlijk stukje glas te maken. De deelnemers kozen zelf de vorm en kleur. Wie wou, kon ook een boodschap of tekening graveren in het stukje glas. Fien verwerkte al die stukjes in een groot levendig geheel: een Glasraam van Verbinding. We stelden het werk tentoon tijdens Kunstennacht in Hasselt en gaven het daarna een permanente plek in de onthaalruimte bij Avansa. Het is heel leuk dat onze deelnemers nog steeds trots “dit stukje maakte ik” komen wijzen.
Als toemaatje schreef Jens Hensen, onze huisdichter, een gedicht over prestatiedruk. Zijn tekst drukten we op kaartjes met een afbeelding van het glasraam, die we uitdelen tijdens activiteiten over mentaal welzijn. Zo leeft de verbinding van het glasraam nog even verder.
Het was onze droom om van Limburg een Lagedrukgebied te maken. Zijn we daarin geslaagd? Misschien niet helemaal. Maar toch een beetje. Limburg is geen Lagedrukgebied. Dat is een utopie. Maar drie dagen lang ging de druk wel wat naar beneden. En als er één ding in een lagedrukgebied mag, dan is het wel leren en blijven proberen.
Je bent niet alleen
Een eerste boodschap die we luid wilden laten klinken aan al wie erbij was: je staat er niet alleen voor.
Tijdens Limburg Lagedrukgebied konden we rekenen op de hulp van enkele fantastische stagiairs en een klein leger aan vrijwilligers, zowel uit de Avansa-achterban als van de partnerorganisaties. Die grote groep warme mensen creëerde een sfeer van verbondenheid en een veilige plek om met elkaar te praten en van elkaar te leren.
We vonden het ook waardevol om de aanwezigen gewoon een fijne, ontspannende namiddag te laten beleven. Even de druk er af, tussen fijne mensen, op een gezellige locatie. “Ik heb enorm genoten van de lachyoga. Danny, onze coach, heeft dat op een heel mooie manier gebracht, het was heel toegankelijk en menselijk. Een moment om te koesteren”, schreef een van de deelnemers in de evaluatie achteraf.
Laagdrempelig
Ten tweede was het, voor alle partners uit de stuurgroep, belangrijk dat Limburg Lagedrukgebied zo laagdrempelig mogelijk was.
We zijn allemaal kwetsbaar. Maar een festival ‘voor iedereen’ betekent niet vanzelfsprekend dat iedereen zich welkom of betrokken voelt. We zorgden voor toegankelijke locaties. We hielden het bewust gratis. We hebben gelet op de taal en beelden die we gebruikten. We zorgden voor een gevarieerd aanbod, toegankelijk voor iedereen. En we deden, via ons netwerk, extra inspanningen om doelgroepen te bereiken: etnisch-culturele minderheden, mensen in armoede, en al wie extra kwetsbaar is. En dat is, dankzij onze partners en vrijwilligers, zeker gelukt.
Er waren mooie gesprekken tussen deelnemers van verschillende achtergronden, zoals over mediteren. “Meditatie is eigen aan ons geloof, de Islam. Het is nodig om af en toe tot jezelf te komen, de focus helemaal op jezelf te leggen. Er is zoveel druk en haast. Wij geven dat door aan onze kinderen en ook de Profeet zegt in de Koran: ‘loop op blote voeten rond, maak contact met de natuur, maak contact met je innerlijke zelf’, …”, vertelde een deelnemer. Daarop antwoordde een andere deelnemer: “In de Westerse samenleving gaan wij ook op zoek naar vormen van meditatie, maar dan volgen wij daar lessen voor. Wij hebben iemand nodig die ons leert te mediteren.”
Zelfs voor de allerjongste bezoekers, zoals de 10-jarige Hanne, was het festival waardevol. “Ik heb net een workshop gevolgd waarbij we positieve spreuken opschreven in mooie lettertypes. Een festival zoals vandaag vind ik heel belangrijk, omdat niet iedereen zich altijd goed in zijn vel voelt. Het is normaal om soms verdrietig te zijn, maar het is belangrijk om je ook te blijven focussen op de positieve dingen.”
Omdenken
Een derde doel van Limburg Lagedrukgebied was ‘omdenken’.
We wilden mensen kennis laten maken met alternatieven: hoe kan het anders? “Ik ben nog meer overtuigd geraakt dat minder spullen in huis je welzijn kan verhogen. En ik vond het inspirerend te horen dat na het opruimwerk een nieuwe fase komt: het overdenken van je eigen levensfocus”, schreef een deelnemer over de workshop ‘ontspullen’. Iemand anders zei over ‘schrijvend verstillen’: “Ik leerde dat ik terug meer moet gaan schrijven zoals ik vroeger deed, dat zou goed zijn voor mijn geestelijke gezondheid.”
Politiseren
En tot slot wilden we, zoals het echte sociaal-culturele werkers betaamt, politiseren. Een boodschap geven over prestatiedruk en het thema op de agenda te zetten. Tijdens de drie festivaldagen kwamen meer dan 300 mensen opdagen. Zij leerden organisaties en verenigingen kennen die allemaal dezelfde boodschap gaven: prestatiedruk is een maatschappelijk probleem. Het is niet je eigen schuld.
Ook de communicatiecampagne droeg bij aan die boodschap. We schakelden Laura Janssen (Niet nu Laura) in. Haar illustraties gaven perfect weer waar lage druk om draait. Dat kritisch kijken naar prestatiedruk als maatschappelijk probleem lukte zeker. Op de welzijnsbeurs was er bijvoorbeeld ook een stand met stellingen zoals ‘Niksen is geen tijdverspilling, maar een kunst’ en ‘Welzijn boven welvaart. Innerlijke vrede boven meer spullen’. Daar kwamen heel wat leuke reacties op, en er kwamen boeiende gesprekken op gang. We broeden nog verder op hoe we met die verhalen naar buiten willen komen.
Een hot topic bij deelnemers was alvast: vroeger bestonden er geen smartphones en sociale media, en misschien was dat wel beter. “Mijn dochter en ik zijn echt verslaafd aan onze smartphone. We proberen hem soms een paar dagen weg te leggen, en gebruiken dan een gewone wekker, maar we hervallen telkens weer”, hoorden we. “Het is een handig ding om dingen op te zoeken en berichten te versturen. Maar ik vind het triest als mensen op restaurant niet met elkaar praten en de hele tijd op hun smartphone bezig zijn”, klonk het. “Het is een lastige tijd om op te voeden en op te groeien: die schermen zijn verslavend, we moeten er precies de hele tijd een strijd tegen voeren”, vertelde iemand anders.
Verschil maken
Met de verhalen en opinies die we verzamelden, gaan we verder aan de slag. We blijven in elk geval activiteiten organiseren rond prestatiedruk en mentaal welzijn. Ook na het festival in Genk, Sint-Truiden en Beringen maken we dus werk van een Lagedrukgebied in heel Limburg.
Daarnaast blijven Avansa Limburg en de andere partners de vruchten plukken van de mooie samenwerkingen die zijn ontstaan. Op de welzijnsbeurs leerde niet alleen het publiek veel organisaties kennen, maar werden er ook onderlinge banden gesmeed voor verdere samenwerking.
En net dat blijft, volgens ons, de kracht van sociaal-cultureel werken. Op heel veel verschillende manieren verbinding maken tussen mensen, en zo samen het verschil maken.
Greet Poelmans
Missie geslaagd? We zijn misschien wat met de voeten op de grond gekomen. Het lukt niet op drie dagen. Maar onze droom blijft om van Limburg een Lagedrukgebied te maken. Of toch soms, voor even.
Zijn we erin geslaagd om een link te maken tussen mentaal welzijn, kunst, en sociaal-cultureel werk? Dat zeker. Terugblikkend op Limburg Lagedrukgebied was de grootste sterkte van het project misschien net die combinatie. Sommigen kwamen voor het glasraam en bleven hangen voor de welzijnsbeurs. Sommigen kwamen voor een lezing en werden verbaasd door de slam poetry. Anderen liepen toevallig binnen en waren verrast door wat je allemaal kon beleven.
En net dat blijft, volgens ons, de kracht van sociaal-cultureel werken: op heel veel verschillende manieren verbinding maken tussen mensen, en zo samen het verschil maken.