10
2023
Naar een vegan wereld – pleidooi voor meer pragmatisme
Het is ondertussen al meer dan tien jaar geleden dat ik Tobias Leenaert voor het eerst ontmoette. Als toenmalig directeur van EVA vzw (nu Proveg vzw) had hij net te horen gekregen dat zijn organisatie de allereerste ‘Vlaamse Cultuurprijs voor Sociaal-Cultureel Werk’ had gewonnen. Het (internationaal) succes van de campagne ‘Donderdag Veggiedag’ was daar niet vreemd aan.
In het gesprek dat we toen voerden, kwam Tobias me niet over als ‘een hardcore vegetariër met een missie’, maar wel als iemand op een voortdurende zoektocht naar manieren om datgene waarvoor hij stond, bij zoveel mogelijk mensen te brengen. Met een open blik. Wars van taboes.
Veel van zijn inzichten kregen in 2017 hun beslag in het boek ‘How to create a vegan world – a pragmatic approach’. Die publicatie vond via tien vertalingen haar weg naar een internationaal publiek. Vijf jaar later is er nu ook een Nederlandstalige versie. En dat is bijzonder goed nieuws. Want ‘Naar een vegan wereld’ is een must read. Niet alleen voor iedereen die het veganisme een warm hart toedraagt, maar voor activisten tout court.
‘Naar een vegan wereld’ is een must read. Niet alleen voor iedereen die het veganisme een warm hart toedraagt, maar voor activisten tout court.
In zijn boek is Tobias Leenaert niet uit op het behalen van het ‘grote gelijk’, maar biedt hij een helder kader aan voor het hanteren van een pragmatische aanpak bij het realiseren van maatschappelijke omwentelingen. En als dat kader wordt aangereikt door een man die zo beslagen ten ijs komt als Tobias, dan leggen we graag ons oor te luisteren.
Socius: Was het verschijnen van de Nederlandstalige editie voor jou een aangelegenheid om het boek nog eens grondig te herbekijken, te actualiseren?
Tobias Leenaert: “De theorie of de aanpak die ik naar voor schuif, moest niet echt geüpdatet worden. Wel de vraag waar we als beweging vijf jaar later staan. En we staan alweer veel verder op het gebied van alternatieven. Veel meer bedrijven bieden alternatieve producten aan en doen meer investeringen. Er is ook een hogere consumptie van veganistische producten. Maar wat vooralsnog problematisch lijkt, is dat die hogere consumptie niet tot een daling van de consumptie van dierlijke producten leidt. Het lijkt alsof mensen gewoon meer eten dan vroeger. Dat ze dus plantaardige producten bovenop hun vlees eten. Het is nog even afwachten welke richting dat uitgaat. Voor de rest is de beweging alleen maar groter geworden. Eind vorig jaar was ik op een conferentie in Washington, de eerste conferentie in drie jaar door corona. Daar waren zoveel nieuwe groepen, nieuwe investeerders, filantropen … Het is een zeer sterk groeiende beweging, met groeiende interventies en initiatieven en meer middelen. Het gaat dus de goede richting uit.”
Reden voor optimisme, maar we zijn er nog lang niet.
“Het gaat zeer traag in vergelijking met de ernst die ik vind dat de situatie heeft. Hetzelfde zou je waarschijnlijk kunnen zeggen over global warming, maar ik vind dierenleed nog directer dan global warming. Dat kan je op de een of andere manier nog makkelijker ontkennen dan dierenleed.”
In je boek breek je een lans voor wat je ‘slow opinion’ noemt. We zijn vaak te snel met onze oordelen en houden vast aan onze stellingen, in plaats van onze ideeën te vormen vanuit verschillende invalshoeken. Die nood aan empathie en zelfreflectie lijkt in tijden van polarisering actueler dan ooit.
“Ik ben momenteel een boek aan het schrijven over slow opinion, maar dat is niet eenvoudig. Tijdens de coronaperiode viel het me op dat ook slow opinion een keerzijde heeft. Mensen die menen dat je niet zomaar alles moet accepteren van wat de overheid zegt en dat je zelf je onderzoek moet voeren, zijn eigenlijk ook ‘slow opinionists’. Alleen zie je dan allerhande complottheorieën ontstaan. Er moet dus een evenwicht zijn. Met het vertrouwen in experts bijvoorbeeld. Dan moet je net niet traag zijn en niet je eigen onderzoek voeren. Slow opinion gaat voor mij dan ook over verschillende zaken. Het gaat over feiten. Wat is waar en wat is niet waar? Maar het gaat ook over mensen. Kunnen ze een punt hebben? Ken ik ze wel? Zijn er zaken die ik niet weet over hun situatie? … Je mag niet te snel oordelen over mensen. Dat gaat voor mij nog meer op dan het niet te snel oordelen over feiten.”
Polarisering zorgt er ook voor dat nogal wat mensen veganisme in de wokehoek plaatsen. Daardoor wordt de strijd nog moeilijker.
“Dat is inderdaad een extra hinderpaal. Dan hebben we te maken met affectieve polarisatie. Mensen die vinden dat je misschien wel een goed idee hebt, maar er niet in meegaan omdat het een idee is van ‘de vijand’. Als je aversie tegenover de andere groep nog groter is dan je bezorgdheid om het probleem, dan zijn dieren het slachtoffer van die dynamiek.
Als je aversie tegenover de andere groep nog groter is dan je bezorgdheid om het probleem, dan zijn dieren het slachtoffer van die dynamiek.
Tobias Leenaert
Net zoals er mensen zijn die zich afzetten tegen de klimaatopwarming omdat ze vinden dat het een ‘links’ thema is. Onderzoek toont aan dat de reden waarom mensen aan bepaalde meningen blijven vasthouden, vooral relationeel, sociaal is. Ze willen niet ingaan tegen hun peers door bijvoorbeeld te zeggen dat hun mening over homoseksualiteit veranderd is uit vrees om er niet meer bij te horen. Volgens mij is dat aspect meer en meer een issue aan het worden.”
In je boek toon je aan dat attitudeverandering kan volgen op gedragsverandering. Dat inzicht vergt van sommige sociale bewegingen een heuse ‘kopschuif’. Voor hen volstaat het niet dat mensen het goede doen, maar dat ze het ook doen om de juiste redenen.
“Als je een organisatie bent die mensen wil bereiken en met veel stakeholders wil samenwerken, dan moet je pragmatisch zijn. Ook veganisten blijven vaak vasthangen aan een idealistische houding. Als individu is daar niets mis mee. Voor personen komt het er bijvoorbeeld niet op aan om met organisaties samen te werken. Je moet een onderscheid maken tussen grassroots activisme dat idealistisch is en organisaties die zich voor een bepaald doel inzetten. De meeste organisaties in de veganbeweging zijn ondertussen pragmatisch geworden. Daardoor beschikken ze nu ook over redelijk wat middelen die ze kunnen inzetten. Ik denk dat het daar de goede weg opgaat.
Je mag niet verwachten dat mensen hetzelfde doen als datgene wat jij aan het doen bent. Alsof ook zij voor dezelfde uitdagingen moeten staan als jij.
Tobias Leenaert
Maar ik kan me inbeelden dat er ook heel wat organisaties zijn die andere verwachtingen koesteren. Voor wie het niet volstaat om andere producten aan te bieden, maar die willen dat mensen ook anders gaan leven. Dan verwacht je dat mensen hetzelfde doen als datgene wat jij aan het doen bent. Alsof ook zij voor dezelfde uitdagingen moeten staan als jij. Het idee is dan dat elke verandering die niet gepaard gaat met een mentale verandering, met ethisch betere waarden, geen goede verandering is. Ik begrijp dat een meer pragmatische aanpak niet altijd leidt tot die ideale verandering, maar er kan wel degelijk een attitudewijziging op volgen.”
Je boek bevat heel wat inzichten die niet alleen voor de veganbeweging nuttig zijn. Denk maar aan het belang van empathisch denken en taalgebruik. Zelf besteed je veel aandacht aan het afbakenen van het begrip veganisme. Als buitenstaander lijkt me dat wat vreemd, anderzijds zie je hetzelfde fenomeen bij andere maatschappelijke thema’s zoals gender en duurzaamheid.
“Ik denk dat die vaststelling zeker opgaat voor de veganbeweging. Er zijn weinig andere bewegingen waarvan je het lidmaatschap immers zo binair kan bepalen. Een veganist doet bepaalde zaken wel en andere zaken niet. Punt. Je kan bijvoorbeeld niet zo zwart-wit bepalen of iemand feminist of Jood is. Er zijn veel manieren om het joods geloof te belijden. Er zijn veel manieren om feministisch te zijn. In de veganbeweging is dat binair. Je bent het of je bent niet. In andere bewegingen hoor je ook opmerkingen zoals “jij bent geen echte feminist etc”, maar dat soort discussies speelt nog meer in de veganbeweging. Vandaar dat ik er ook veel tijd aan besteed. Maar ook hier staat impact boven regeltjes. Door je regels af te zwakken, zal je meer mensen bereiken. Dat is het spanningsveld tussen zelfdefiniëring en de karakteristieken daarvan in een groep, versus toegankelijkheid voor buitenstaanders en een breder draagvlak.”
Finaal is ‘Naar een vegan wereld’ een pleidooi voor een pragmatische aanpak. Centraal staat de vraag: wettigt dit specifiek doel deze specifieke middelen? Dat is een duidelijke keuze, maar ook één waarmee je snel in een spanningsveld belandt. Want hoe ver mag je die aanpak laten doorwegen?
“Mensen die niet voor die aanpak open staan, vinden dat vreselijk. Elk beetje dat je pragmatisch bent, is voor hen een stap te ver. Met die mensen zal je sowieso spanningen ervaren. Het boek verklaart heel wat van die spanningen en biedt ook kapstokken om jouw ideologie of activisme vorm te geven. Maar je kan uiteraard te pragmatisch zijn.
Ik zie mezelf ook niet als een pure pragmaticus. Ik merk bij mezelf dat ik ook af en toe mijn geduld verlies.
Tobias Leenaert
Kijk, voor een stuk zijn we allemaal idealisten. Ik zie mezelf ook niet als een pure pragmaticus. Ik merk bij mezelf dat ik ook af en toe mijn geduld verlies. Omdat je steeds moeilijker kan aanvaarden dat mensen blijven meedoen met al die wreedheden tegenover dieren terwijl er steeds meer alternatieven bestaan en ze ook beter op de hoogte zijn. Het gevaar is dat je daarin te ver gaat. Ik moet dus ook steeds bij mijzelf herhalen dat een grote groep mensen de zaken anders bekijkt. Om van daaruit te zien wat ik daaraan kan doen.”
In een recente podcast aarzelde je ook geen seconde toen je de vraag kreeg waarvoor je zou kiezen: duizend euro of iemand die levenslang voor veganisme kiest? Je koos voor het geld omdat je daarmee meer kon doen.
“Klopt. Dat is eigenlijk ook de spanning tussen twee soorten van ethiek. Deontologisch kan je kijken naar je eigen waarden, inspanningen en deugden. Anderzijds kan je kijken naar het effect, de consequenties en resultaten. En in deze periode zijn resultaten voor mij belangrijker.”
Naar een vegan wereld, Tobias Leenaert, Uitgeverij Noordboek, 2022, ISBN 978 90 5615 903 0
Tobias Leenaert is medeoprichter en -directeur van het Center for Effective Vegan Advocacy en van ProVeg International. Hij geeft wereldwijd trainingen en lezingen over veganisme. Je kan Tobias onder meer volgen via zijn blog ‘The vegan strategist’.
