13
2023
Ondersteuning bij maatschappelijke spanningen
Dit artikel staat in het Wij-Zij magazine van Socius.
Het Agentschap Integratie en Inburgering (AgII) zoekt samen met lokale besturen en organisaties naar strategieën in het omgaan met polarisatie in de samenleving. Het AgII ondersteunt lokale besturen op het terrein en doet dat met advies, vorming, tools en begeleiding op maat. Messaouda Zaouali en Fri De Keyser vertellen over de rol van het AgII in het wij-zij denken den verhouding tot de sociaal-culturele sector.
Fri De Keyser
Projectmanager samenleven bij het Agentschap Integratie en Inburgering
Messaouda Zaouli
Expert integratie in de regio Oost-Vlaanderen bij het Agentschap Integratie en Inburgering
Hoe hebben jullie het thema polarisatie de afgelopen jaren zien evolueren?
Messaouda Zaouli: “Voor ons was dat thema nooit veraf. Vanuit het AgII begeleiden we lokale besturen al lang in het omgaan met spanningen rond diversiteit. Het zit standaard in ons vormingsaanbod. Tegenwoordig wordt de term polarisatie sneller gebruikt, maar samenleven en diversiteit gingen altijd al gepaard met wrijvingen.”
Fri De Keyser: “We ondersteunen lokale besturen niet alleen wanneer het tussen gemeenschappen botst en schuurt, maar ook bij lokale spanningen. Soms sluiten groepen zich af. Soms ontstaat er negatieve beeldvorming, los van het feit of er nu veel of weinig diversiteit is. Polarisatie is inherent aan samenleven. Onze focus is steeds dat we lokale besturen, gemeenschappen en organisaties die willen inzetten op verbinden en ontmoeten, begeleiden om polarisatie aan te pakken.”
Messaouda: “We zien dat de superdiversiteit in Vlaanderen is toegenomen. We merken dat er een jongere generatie met migratieroots is die meer en meer wil deelnemen aan het publieke debat en ruimte vraagt voor thema’s die hen aanbelangen. Een voorbeeld daarvan is Black Lives Matter, met bijhorende dynamieken zoals de dekolonisatie van publieke ruimtes. Lokale besturen en het middenveld zochten manieren om ruimte te maken voor de processen en participatie daarrond. Het feit dat je ruimte creëert voor de frustraties die op dat vlak leven, zorgt ervoor dat je minder plaats laat voor sluimerende weerstand en conflicten. Op die manier laat je dus democratische polarisatie toe en die vorm van polarisatie is ook belangrijk. Samenleven brengt wrijvingen teweeg, maar we moeten altijd ruimte voorzien voor de verschillende meningen. Ook de mening van minderheden. Als je dat niet doet, als je blijft vasthouden aan de agenda van de meerderheid, dan kan dat onbewust een voedingsbodem zijn voor toxische polarisatie.”
Als polarisatie geen ‘nieuw’ thema is, als het altijd al bij samenleven heeft gehoord, waarom praten we er de laatste tijd dan zo vaak over?
Fri: “We hebben een aantal crisissen meegemaakt die voor een stroomversnelling hebben gezorgd. De coronacrisis bijvoorbeeld dwong lokale besturen om snel digitaal te schakelen. Zowel dat online gebeuren als de mondiale impact van COVID-19 hebben voor een toestroom aan informatie gezorgd. Veel waarheden werden met elkaar vergeleken. Zeker op het domein van vaccinatie hadden fake news en desinformatie een grote impact. Lokale besturen hadden in Vlaanderen een zware verantwoordelijkheid in het managen van de coronacrisis. Als er dan veel informatie toestroomt die conflicten creëert of polariseert, dan is het voor een lokaal bestuur moeilijk om daarmee aan de slag te gaan zonder de nodige instrumenten en ervaring. In die periode werden er heel veel en heel snel toxische berichten op sociale media gepubliceerd. Toen zijn verschillende lokale besturen bij ons komen aankloppen.”
Messaouda: “Hoewel de coronacrisis een aantal dingen in gang heeft gezet, leefde het thema online polarisatie al daarvoor. In de Denderstreek bijvoorbeeld waren daarover al eerder veel vragen. ‘We krijgen veel polariserende reacties op onze communicatie, hoe moeten we daarmee omgaan?’ ‘Is dat discriminatie?’ ‘Is dat haatspraak?’ ‘Kunnen we dat vermijden door anders te reageren?’ … Voor de coronacrisis hadden we al een lerend netwerk opgestart met de besturen uit die regio om op basis van wetenschappelijke inzichten en praktijken samen aan de slag te gaan.”
Fri: “De ene crisis is nog maar net een beetje gezakt of we staan alweer voor een nieuwe uitdaging: de klimaatcrisis, de opvangcrisis, het conflict in Afghanistan, Oekraïne, de energiecrisis … Telkens hebben ze een mondiale insteek, maar ook grote gevolgen op lokaal vlak. Opnieuw stroomt veel info binnen die voeding geeft aan gepolariseerde en soms zelfs extremistische meningen waarbij onderzoek uitwijst dat er een stijgend wantrouwen in de overheid is ontstaan.”
Messaouda: “Lokale besturen worstelen met diverse thema’s: spanningen in een wijk, polarisatie in onderwijs, mobiliteitsplannen, een opvangcentrum voor asielzoekers … Soms gaat het over iets minder tastbaars, over bepaalde gevoelens die onder de waterlijn sluimeren. Zodra de context verandert en zodra er meer diversiteit is, voel je de grote nood aan verbinding. Diversiteit accepteren gaat altijd gepaard met een moeilijke periode, met de onderliggende behoefte om gehoord te worden.”
E-learning Reconnect
Fri: “De covidcrisis heeft voor een aantal nieuwe uitdagingen gezorgd. Voor lokale besturen was het een zoektocht om met die informatiestroom om te gaan. Maar ook voor alle actoren rondom hen. In feite gaat dit over iedereen die via online media met de burger communiceert. Iedereen is betrokken en daarom is het relevant om hen mee te nemen in een plan van aanpak. Gebaseerd op wetenschappelijke bevindingen willen we professionals en burgers sensibiliseren en responsabiliseren om te durven reageren. Zo komen we bij Reconnect, onze e-learning. We gaven de opdracht aan het Hannah Arendt Instituut om samen met het AgII een e-learning te ontwikkelen die medewerkers van lokale besturen en organisaties concrete handvaten aanreikt voor de aanpak van online polarisatie. Dynamieken die online spelen, hebben immers een invloed op wat er offline leeft – en vice versa. Hoe kan je vermijden dat vijanddenken en diepe kloven tussen groepen de gemeenschap verdelen? Hoe kan je de sociale samenhang herstellen? In Reconnect krijg je tips om verbindend te communiceren, hoe je best reageert op hevige reacties en hoe je kan modereren of rapporteren op sociale media. Een beleid voor je sociale media is een beginpunt. Eigenlijk zou elke organisatie dat best hebben, maar dat is niet zo in de praktijk. Daarom dat we de e-learning gratis aanbieden en voor iedereen openstellen.”
Messaouda: “Het is ook relevant voor onze eigen medewerkers zoals onze eerstelijnsmedewerkers. Onze leerkrachten voeren in de lessen Maatschappelijke Oriëntatie af en toe pittige gesprekken met nieuwkomers over waarden en normen in de Vlaamse samenleving. Voor hen is het handig om een algemeen kader te hebben. Om te weten hoe ze moeten omgaan met die verschillen. Om democratische polarisatie toe te laten. Om bepaalde dingen in vraag te stellen, tegenover elkaar te plaatsen en te vergelijken.”
Sociaal-culturele organisaties kunnen de e-learning dus ook volgen?
Fri: “Absoluut. Ik ga ervan uit dat veel sociaal-culturele organisaties zich willen profileren op sociale media en dat ze ongetwijfeld in aanraking komen met beladen of moeilijke reacties. Het is zinvol om als organisatie na te denken over wat je daarmee beleidsmatig kan doen.”
Messaouda: “Ook voor studenten van een opleiding sociaal werk is de e-learning nuttig. Veel jongeren gebruiken sociale media. Voor hen kan het interessant zijn om inzichten te krijgen in de reden waarom hun medestudenten zus of zo reageren en te kijken naar wat ze daar zelf mee kunnen doen.”
De ene crisis is nog maar net een beetje gezakt of we staan alweer voor een nieuwe uitdaging.
Fri De Keyser
Begeleiding door experts
Messaouda: “We zien dat mensen die de e-learning hebben doorlopen heel wat nieuwe inzichten opdoen, maar dat ze nadien toch nog noden hebben. Aan een lokaal plan van aanpak bijvoorbeeld. Of aan verdieping, oefeningen … Of ze moeten aan intern draagvlak werken. Als je rond de aanpak van spanningen werkt, heb je vaak ook de betrokkenheid nodig van de vrijetijdsdienst, de jeugddienst, de communicatiedienst … Als AgII hebben wij de bagage om dat intern draagvlak mee te helpen te creëren.”
En wat als een lokaal bestuur een stapje verder wil gaan? Messaouda: “We brengen de maatschappelijke spanningen – online of offline – in kaart door te praten met alle verschillende actoren. Afhankelijk van de context, kunnen dat bijvoorbeeld buurtbewoners, het middenveld, buurtwerkers, loketmedewerkers of leerlingbegeleiders zijn. Een omgevingsanalyse dus. Daarbij is het belangrijk dat we op sleutelfiguren kunnen rekenen. Zij hebben contacten en waardevolle kennis. Daarna werken we in een werkgroep een actieplan uit. We benoemen de oorzaken, de verbindende uitdaging en datgene waarvoor we ons gaan inzetten.”
Fri: “Cultuur, jeugd en sport zijn waardevolle insteken om aan sociale cohesie en verbondenheid te werken. Inzetten op participatie is een belangrijke voorwaarde, net als taal.”
Het komt erop aan te polsen naar wat er onder de waterlijn zit.
Fri De Keyser
Plan Samenleven en omstaandersprincipe
Fri: “Naast al die vormen van begeleiding maken we graag de link naar het Plan Samenleven van minister Bart Somers. In dat plan staan 24 thema’s waarop lokale besturen en intergemeentelijke samenwerkingen projectaanvragen kunnen indienen. Het AgII is gespecialiseerd in tien thema’s, waaronder polarisatie en omstaanderstraining.”
Messaouda: “Het AgII biedt interactieve omstaanderstrainingen aan, om als getuige van ongewenst gedrag of discriminerende uitspraken op een veilige en effectieve manier te reageren. Zo kan je het omstaanderseffect doorbreken: omstaanders zijn minder geneigd om te interveniëren bij ongewenst gedrag wanneer ze in groep zijn dan wanneer ze alleen zijn. Door te reageren als omstaander kan je een groot verschil maken. Je geeft het mikpunt het gevoel dat die er niet alleen voor staat en ook op maatschappelijk vlak zet je mee een sociale norm.”
Fri: “Lokale besturen die op een van de thema’s uit het Plan Samenleven hebben ingetekend, krijgen sowieso een traject op maat waarbij we hen op het terrein gaan ondersteunen op elk van de thema’s. De andere lokale besturen kunnen ook bij ons terecht, voor advies en informatie, vorming, webinars …”
Expertise van partners
Naast de lokale besturen werken jullie ook samen met partners, het sociaal-cultureel veld is daar één van.
Fri: “Diversiteit verrijkt het samenleven, en kan soms spanningen met zich meebrengen. Verschillende actoren in de gemeenschap kunnen daar elk op hun manier iets rond doen en/of ze kunnen samenwerken.”
Messaouda: “Overal waar een lokaal bestuur aan zet is, staat een kring van lokale actoren. En zij zijn heel belangrijk. We brengen samen met het lokaal bestuur de relevante lokale actoren in kaart. Dat is vaak ook de sociaal-culturele sector. Het is als organisatie belangrijk om je te engageren in lokale projecten of actieplannen: samen kan je meer bereiken.”
“Een deel van ons aanbod staat open voor vrijwilligers of het middenveld. Moderatoren van sociale mediaplatformen zoals ‘Ge zijt van…’ op Facebook kunnen ook inteken op ons aanbod rond online polarisatie. Lokale besturen zijn er zich van bewust dat die pagina’s een grote impact hebben.”
“We begeleiden lokale besturen om burgers te motiveren. Vrijwilligers zijn de motor in de samenleving, daarvan zijn we ons als AgII sterk bewust. In verschillende projecten hebben we al fijne samenwerkingen gehad met geëngageerde vrijwilligers en burgers. Ze spelen bijvoorbeeld vaak ook een grote rol bij de opstart van een (nieuw) opvangcentrum.”
Het lijkt me dat jullie aanbod een brede expertise veronderstelt.
Fri: “Het is een grote meerwaarde om in een netwerk af te stemmen. Het thema leeft. De vraag is: wat kunnen we hier met z’n allen aan doen? Vanuit die optiek is door verschillende partners het WIJ-ZIJ-netwerk opgericht. Als het bijvoorbeeld over fake news, desinformatie en trollen gaat – materie waarin wij niet gespecialiseerd zijn – dan kunnen we terecht bij het Hannah Arendt Instituut of Mediawijs. Wij kunnen dan weer op het terrein ondersteuning op maat bieden. Zien wat er offline en online beweegt en hoe dat elkaar beïnvloedt. Nagaan op welke manier beleidsmakers het middenveld en hun burgers kunnen betrekken en responsabiliseren. Op schoolniveau kunnen we samenwerken met koepels rond de aanpak van polarisatie en spanningen. Dankzij het WIJ-ZIJ-netwerk hebben we de laatste twee jaar meer op het middenveld ingezet. Verschillende Avansa’s bijvoorbeeld hebben al studiedagen georganiseerd rond het thema en dan spreken de partners in het WIJ-ZIJ-netwerk af wie wat gaat doen.”
“Onze focus is steeds dat we lokale besturen, gemeenschappen en organisaties die willen inzetten op verbinden en ontmoeten, begeleiden om polarisatie aan te pakken.”
Fri De Keyser
Durf reageren
Welke lessen hebben jullie zelf geleerd?
Fri: “Ik heb inzichten opgedaan over sociale media en durf nu meer reageren op online conversaties. Prof. Baldwin Van Gorp deed onderzoek naar hoe mensen reageren en heeft hen onderverdeeld in vijf typologieën zoals de trollen, de meelezers, de hartenluchters … (Lees meer in het artikel Hoe omgaan met trollen, disputanten en meelezers?). Dat is boeiende materie.”
Messaouda: “Dat is herkenbaar. Ik zie mijn collega’s nu vaker reageren op sociale media. Dat doe ik ook. Voor mij, als iemand met migratieroots, is dat niet altijd makkelijk want ik denk soms dat mensen geen argumenten van mij aanvaarden. Die schroom heb ik naast mij neergelegd.”
Fri: “Dat is actief inspelen op het stille midden. Vroeger keek ik op sociale media eerder langs de zijlijn toe omdat ik vreesde de polemiek aan te wakkeren. Nu niet meer. Mensen zouden meer moeten durven reageren: als individu, als professional, als organisatie … Daarnaast willen we mensen laten nadenken over de achterliggende boodschap van zo’n reacties. Vaak zit daar een angst of behoefte onder. Het komt erop aan te polsen naar wat er onder de waterlijn zit. Het is immers belangrijk om democratische polarisatie toe te laten en in dialoog te gaan.”
