dec
6
2022

Op stap met Bart Somers in de publieke ruimte #trefdag2022

Beroeps- en competentiekader, Sociaal-cultureel werken

Blog

Met vijftien sociaal-cultureel werkers uit Brussel en Vlaanderen trokken we tijdens onze Trefdag 2022 samen met titelvoerend burgemeester Bart Somers, ook viceminister-president en minister van Samenleven en Binnenlands Bestuur in de Vlaamse regering, door zijn geliefkoosde stad. Onze wandeling maakte snel duidelijk dat het hart van minister Somers nog steeds voor Mechelen klopt. Met veel enthousiasme vertelde hij hoe het lokaal bestuur in Mechelen al decennialang inzet op de publieke ruimte als gangmaker, en zelfs als changemaker, voor gemeenschapsvorming.

Verkozenen in een lokaal bestuur beschikken over specifieke middelen en mogelijkheden om in de publieke ruimte te investeren: inkomsten uit belastingen, het gemeente- en het investeringsfonds en wettelijk bepaalde bevoegdheden voor de termijn waarvoor ze verkozen zijn. Dat zijn heel andere middelen dan die waarover sociaal-cultureel werkers beschikken. En toch kan het enthousiasme van de titelvoerend burgemeester sociaal-cultureel werkers aansteken om zelf ook aan de slag te gaan met de publieke ruimte in hun eigen werkingsgebied.

Sociaal-cultureel werkers hebben goede redenen om in te spelen op die publieke ruimte. 

Hefboom voor sociaal-culturele functies

Sociaal-cultureel werkers hebben goede redenen om in te spelen op die publieke ruimte. De publieke ruimte is een hefboom voor gemeenschapsvorming, een van de sociaal-culturele functies. Denk maar aan de vele ontmoetingskansen en de soms ook gedwongen ontmoetingen die in de publieke ruimtes plaatsvinden tussen mensen die elkaar minder vaak uit eigen beweging opzoeken. In de publieke ruimte vinden tal van activiteiten plaats, ook sociaal-culturele activiteiten.

De wijze waarop de publieke ruimte betekenis en vorm krijgt, is bovendien het resultaat van voortdurende politieke en sociale processen. En dat zijn uitgelezen processen waarin sociaal-cultureel werkers zich engageren. Medezeggenschap van alle belanghebbenden in zo’n processen, ook van groepen die uitsluiting ervaren, is hun inzet. De publieke ruimte is bovendien een uitgelezen plaats om maatschappelijke discussies te voeren. Je kan er betogingen organiseren en zo een standpunt zichtbaar maken voor een ruimer publiek. Je kan er ook ludieke of creatieve acties voeren, zoals het plaatsen van alternatieve straatnaambordjes om genderkwesties onder de aandacht te brengen of wildbreien om meer kleur aan de publieke ruimte toe te voegen. Zo vormt de publieke ruimte ook een hefboom voor een maatschappelijke beweging, ook een sociaal-culturele functie.

De wijze waarop de publieke ruimte betekenis en vorm krijgt, is bovendien het resultaat van voortdurende politieke en sociale processen. En dat zijn uitgelezen processen waar sociaal-cultureel werkers zich in engageren.

Om al die mogelijkheden van de publieke ruimte te benutten, beschikken sociaal-cultureel werkers, in vergelijking met verkozen politici, over eigen middelen en mogelijkheden. Ze opereren in de civiele samenleving, vanop het maatschappelijk middenveld, en kunnen daar beroep doen op een netwerk van middenveldspelers, op middelen van hun eigen organisatie met haar specifieke missie en visie, op betrokken groepen en op actieve burgers. Ze beschikken met andere woorden over sociaal-cultureel kapitaal en gaan daar vakkundig en vaak ook creatief mee aan de slag als sociaal-cultureel ondernemers. In de publieke ruimte komen ze ook uitdagingen tegen. Culturele diversiteit is vaak een feitelijk gegeven waarmee je aan de slag gaat en polarisering wordt soms erg zichtbaar.

Trefdag 2022 – © Socius

Tijdens de wandeling benadrukte Bart Somers het belang van regels en duidelijke afspraken als instrumenten om verbinding in zijn etnisch-cultureel diverse stad mogelijk te maken. Daarin lijkt zijn inzet als beleidsvoerder een beetje op die van een sociaal-cultureel werker. Zeker wanneer hij ook honderduit vertelt over de wijze waarop afspraken tot stand komen: op basis van burgerparticipatie. En burgerparticipatie is voor de titelvoerend burgemeester allesbehalve bandwerk. Het eist een voortdurende investering in en zoektocht naar aangepaste werkvormen op maat van de buurt en de belanghebbende. Dat klinkt natuurlijk heel bekend voor de vijftien sociaal-cultureel werkers die mee op stap waren.

Kijken vanuit verschillende brillen

Niet alleen politici kunnen ons aansteken met hun enthousiasme, ervaring en inzichten over de publieke ruimte. Ook bij sociaalgeografen valt heel wat inspiratie te halen. Diverse toonaangevende sociaalgeografen (waaronder Ash Amin, John Agnew, Doreen Massey), tonen ons hoe je vanuit verschillende brillen kan kijken naar ‘plaats’ en ‘publieke ruimte’. Al die verschillende brillen helpen sociaal-cultureel werkers op weg naar het ontwerpen van zinvolle sociaal-culturele praktijken in of over een gegeven publieke plaats.

Territoriale of relationele invalshoek

Zo kan je naar de publiek ruimte kijken vanuit een territoriale of een relationele invalshoek:

  • Vanuit een territoriale benadering kijk je naar de publiek ruimte als een op zichzelf staand afgebakend gegeven met zichtbare grenzen. Vanuit die bril zijn de volgende vragen van belang: voor wie is deze plaats toegankelijk? Hoe wordt de plaats begrensd? Is iedereen er welkom? Of zijn er bepaalde regels die maken dat de toegankelijkheid beperkt wordt tot een select publiek? Wie stelt die toegangsregels op? Aan welke regels zijn de gebruikers van deze plaats gebonden?
  • Eenzelfde publieke ruimte kan je ook met een relationele bril bekijken. De publieke ruimte verschijnt dan als een onderdeel van een meer dynamisch netwerk van verschillende plaatsen met tal van uitwisselingen en wederzijdse invloeden. Hoe staat deze plaats in verbinding met andere plaatsen? Welke stromen van personen, goederen en informatie bepalen de realiteit van deze plaats? Welke connecties met andere plaatsen zijn van tel? Hoe bepalen deze connecties de identiteit van de plaats? Zeker in een etnisch-culturele stad als Mechelen zijn er heel wat relaties te leggen tussen de publieke ruimte in Mechelen en tal van andere plaatsen buiten onze landsgrenzen.

Plaats als locatie, als het lokale of als imago

Sociaalgeografen onderscheiden nog drie andere invalshoeken om naar plaats en publieke ruimte te kijken. Ze spreken dan over plaats als locatie, als het lokale of als imago

  • Bekijken we publieke ruimte vanuit het perspectief van locatie, dan komen de fysieke kenmerken van de plaats op de voorgrond. De vorm van de plaats, de materialen waarmee de plaats is ingericht, de indeling, de afbakening …
    Zo’n bril stelt sociaal-cultureel werkers voor specifieke vragen over de ligging, de bereikbaarheid, de toegankelijkheid en de inrichting van de publieke ruimte. In tal van sociaal-culturele praktijken werd bijvoorbeeld al de toegankelijkheid van publieke ruimte voor rolstoelgebruikers aan de kaak gesteld.
  • Met de bril van het lokale kijken we vooral naar de functies van de publieke ruimte en de specifieke activiteiten die er ontplooid worden. Mobiliteit, handel en ontspanning zijn enkele voorbeelden.
    Vanuit die bril kunnen sociaal-cultureel werkers volgende vragen stellen: welke activiteiten vinden er plaats? Welke sociale processen kunnen we er observeren? Zijn mensen fysiek aanwezig op dezelfde plaats? Zijn diverse mensen hier ‘gedwongen’ nabij? Is er ruimte voor ‘kleine’ ontmoetingen zoals Ruth Soenen het destijds mooi beschreven heeft?
  • Tenslotte kunnen we ook nagaan welk imago de publieke ruimte krijgt. Publieke ruimte is erg onderhevig aan beeldvorming. Denk maar aan Molenbeek dat enkele jaren terug het etiket hellhole kreeg. Ook elders, zoals in Mechelen, zijn er buurten en publieke plaatsen die met een imago kampen. Het imago van een plaats hangt nauw samen met de sociaal-culturele betekenis die een plaats toegewezen krijgt.
    Die bril levert sociaal-cultureel werkers antwoorden op volgende vragen: welke plaatsgebonden identiteit is belangrijk voor de bewoners of gebruikers van deze plaats? Welke individuele of collectieve herinneringen zijn verbonden met deze plaats? Welke positief of negatief imago heeft de plaats in de buitenwereld?

Wanneer we als sociaal-cultureel werkers met de diverse sociaalgeografische brillen naar de publieke ruimte kijken waarin we ageren, dan vinden we ongetwijfeld interessante aanknopingspunten voor het ontwerpen van ‘plaatsgebonden’ sociaal-culturele activiteiten.

Wanneer we als sociaal-cultureel werkers met de diverse sociaalgeografische brillen naar de publieke ruimte kijken waarin we ageren, dan vinden we ongetwijfeld interessante aanknopingspunten voor het ontwerpen van ‘plaatsgebonden’ sociaal-culturele activiteiten. Die aanknopingspunten helpen om in te zetten op sociaal-culturele functies zoals gemeenschapsvorming en maatschappelijke beweging. Ze helpen ook om tot de kern van het sociaal-cultureel werk door te dringen: medezeggenschap van alle belanghebbenden mogelijk maken.


Marc Jans

Marc Jans

Scroll to Top