De mountainbike werd niet bedacht op de tekentafel van één of andere grote fabrikant, maar werd ontworpen door een groep knutselaars-fietsers die samen experimenteerden met verschillende fiets- en motoronderdelen. Pas later ontstond er interactie met de klassieke fietsindustrie en werd de mountainbike voor iedereen beschikbaar. Met dit voorbeeld illustreert Charles Leadbeater dat je gebruikers beter benadert als actieve coproducenten, wil je verandering realiseren. Wat kan jij en je organisatie van dit voorbeeld leren als het op burgerinitiatieven aankomt?

Mountainbike ≠ sociaal-culturele praktijk?

Eigen aan sociaal-culturele praktijken is dat wie eraan deelneemt er ook aan bijdraagt. Mensen zijn hier niet alleen ‘deel-nemers’, maar ook ‘deel-hebbers’. Ze geven een praktijk mee vorm met hun talenten en mogelijkheden, ze bepalen haar koers met hun dromen en ambities. Deelnemers aan sociaal-culturele praktijken zijn geen passieve consumenten, maar coproducenten, mede-eigenaars, uitdagers en doeners.

De vergelijking met de mountainbike daagt je uit om verder te kijken dan de ‘gebruikelijke’ gebruikers. Jouw organisatie heeft haar eigen leden, vrijwilligers, cursisten, deelnemers, activisten… Maar rondom je organisatie ligt altijd nog een bredere laag van mensen die op een of andere manier knutselen aan een andere toekomst, weg van de geijkte patronen en traditionele antwoorden die de huidige samenleving biedt.

Samen de toekomst vormgeven

Waarom zou je deze burgers en hun initiatieven meer ruimte bieden? Met deze ruimte en ondersteuning, voed je de hoop dat (kleinschalige) burgerinitiatieven op langere termijn de toekomst zullen veranderen. Scherp krijgen welke toekomst je voor ogen hebt, helpt je bepalen welke initiatieven je wil ondersteunen. Hebben alvast een streepje voor: burgerinitiatieven die voorafbeeldingen zijn van een duurzame, inclusieve en democratische toekomst en die al doende realiseren waar ze van dromen.

Zoals het paard van Troje!

Een voorbeeld: op het vlak van mobiliteit dromen steeds meer burgers van een andere toekomst. Denk aan de fiets van Troje (nu het Lab van Troje) in Gent: via allerlei kleine icoonprojecten (leefstraten, andere manieren van winkelen, tijdelijk andere invulling van parkeerplaatsen, …) proberen burgers de omgeving van binnenuit te veranderen en hun droombeelden voor de wereld van morgen te realiseren. Net zoals het houten paard dat de schijnbaar onoverwinnelijk stad Troje van binnenuit deed vallen, probeert dit laboratorium van onderuit maatschappelijke spelregels waarvan soms geloofd wordt dat ze niet te keren zijn, te veranderen.

Sociaal-culturele organisaties als katalysatoren

Stel dat jij en je collega’s zeggen: “Ja! Wij gaan burgerinitiatieven die bouwen aan een duurzame, democratische en solidaire toekomst de lucht in katapulteren!”. Hoe pak je dit dan aan? Wat beschouw je dan als burgerinitiatieven? Tot welke ga je je verhouden? Welke rol ga je spelen? Vragen die zeker een antwoord verdienen. Neem de tijd om hiermee bezig te zijn, te leren en keuzes te maken. We geven je alvast twee denkpistes mee als inspiratie.

De kwaliteit van de ruimte rondom burgers verbeteren

De kwaliteit en de inrichting van de (publieke) ruimte, de mogelijkheden en de beperkingen ervan zullen in grote mate de uitingen van burgerpraktijken bepalen. Naast wat mensen ‘kunnen’, is de mate waarin mensen ‘mogen’ deelnemen en vormgeven ontzettend belangrijk. Het is dan ook jouw taak om de kwaliteit van de ruimte rondom burgers te verzekeren en de interacties en initiatieven erin te stimuleren. Wat kan je doen?

  1. Zelf ruimtes creëren waarin burgerinitiatief kan bloeien en waarin mensen gestimuleerd worden vorm te geven aan de toekomst. Organiseren of faciliteren van netwerkmomenten, innovatielabs, peer-to-peer netwerken waar burgers ideeën kunnen uitwisselen, ontwikkelen en delen. Een concreet voorbeeld is Translab K dat individuen en groepen samenbrengt rondom transitie en deeleconomie om kennis en ervaringen uit te wisselen en de gezamenlijke aanpak te verbeteren.
  2. Ruimtes waar mensen reeds initiatieven nemen en bestaande spelregels veranderen zichtbaar maken, uitvergroten, opschalen of vieren. Samenhuizen vzw ondersteunt op deze manier verschillende initiatieven van burgers die geen genoegen nemen met de klassieke woonpatronen die de samenleving vandaag te bieden heeft. Andere manieren van ‘duurzaam’ en ‘solidair’ samenwonen (kangoeroewonen, cohousing, ecovillages…) worden zichtbaar gemaakt en gevierd om zo op langere termijn maatschappelijke verandering te realiseren.
  3. Het gebrek aan ruimte aanklagen waarin mensen zelf initiatieven ‘mogen’ nemen. Het gezamenlijke initiatief van De Wakkere Burger en Liga voor Mensenrechten biedt hiervoor inspiratie. Samen ontwikkelden ze een startpakket om burgers mee de richting van het GAS-beleid in hun stad of gemeente te laten bepalen.

De kracht van initiatieven versterken

Een andere mogelijkheid is het ondersteunen en versterken van bestaande burgerinitiatieven. Hiermee richt je je op het aanleveren van kennis en expertise, middelen, netwerk, goede praktijken, en succeservaringen. Daarnaast kan je ook groepsprocessen begeleiden of veranderings- en onderhandelingsvaardigheden aanleren. Er bestaat een waaier aan mogelijke ondersteuningsmogelijkheden. De kunst zal eruit bestaan te bepalen waar zo’n burgerinitiatief werkelijk nood aan heeft en scherp te stellen wat jij kan bieden.

Wil je als organisatie meer ruimte creëren voor burgerinitiatief? De hefboom ‘Burgerinitiatieven versterken‘ biedt je heel wat inspiratie en handvaten om van start te gaan. Daarnaast werken we graag een begeleidingstraject op maat met je organisatie uit.