8
2023
Samen koken en eten in de WijKeuken Vilvoorde
Diversiteit, Rollen en functies, Sociaal-cultureel werken, Vrijwillige inzet, Werken met groepen
Een handgeschreven gedicht op het raam, grote foto’s aan de muur en een constructie van houten palletten met bloempotten. Vooraan staan een paar gezellige zetels, in het rek liggen vegetarische kookboeken en flyers van activiteiten en overal hangen kiekjes met herinneringen. Straks schuiven ongeveer 20 mensen aan de lange tafel in het midden. Sommigen kennen elkaar, anderen niet. Sommigen wonen in de straat, anderen werken verderop in de wijkschool. In de keuken zijn drie vrouwen en twee mannen druk in de weer: groenten snijden voor de soep, peren schillen voor het dessert. De rode kool wordt gebruikt voor een heerlijke ovenschotel met noten en aardappelen. Welkom in de WijKeuken, een restaurant voor en door de buurt!
In de Leuvensestraat 166, in het centrum van Vilvoorde, kan je elke donderdag en vrijdag genieten van een heerlijk driegangenmenu, in de voormiddag kan je mee helpen koken. Projectmedewerker Joke Thomassen en directeur Ann Stuer van Avansa Halle-Vilvoorde, de initiatiefnemers van de WijKeuken, nemen Socius mee in hun boeiend traject. Van flexibel navigeren tussen droom en realiteit. Van administratieve rompslomp tot kokerellen met voedseloverschotten. Van stof tot nadenken tot stoffige muren. En vooral van pakkende verhalen van vrijwilligers en deelnemers die de WijKeuken koesteren.
Avansa Halle-Vilvoorde is een van de dertien regionale sociaal-culturele organisaties in Vlaanderen en Brussel. Ze streeft naar een duurzame, solidaire en democratische maatschappij. Daarvoor brengt ze inwoners uit de regio Halle-Vilvoorde samen voor leerrijke activiteiten en vernieuwende projecten.
Ann Stuer: “Toen ik in 2018 bij Avansa Halle-Vilvoorde begon te werken, kreeg ik de opdracht om ‘iets’ rond gemeenschapsvorming te doen. Alleen kwamen er zo veel andere taken op mij af dat de vraag naar de achtergrond verdween. Een jaar later suggereerde onze vorige directeur Les petites cantines, een project in Frankrijk. Het initiatief kwam van een vrouw die oorspronkelijk een druk leven leidde, maar zich door enkele droevige gebeurtenissen realiseerde dat status en geld weinig opleveren. Van daaruit groeide het besef om eenzaamheid aan te pakken. En hoe kan je dat beter doen dan door mensen samen te brengen aan een tafel? Het concept was geboren: buurtbewoners, mensen die in de wijk werken, toevallige passanten … ontmoeten elkaar om samen te koken en te eten. Ze wou dat regelen volgens een systeem waarbij de deelnemers een bedrag betalen dat voor hen haalbaar is, en niet waarbij de gemeenschap middelen of subsidies voorziet.”
Van wasserette naar WijKeuken
Ann: “Na een bezoek aan de vestiging in Lille droomden we ervan om in Vilvoorde een gelijkaardig model op te zetten. ‘Hoe zot en hoe schoon zou dat zijn’, dachten we. Ondertussen zijn we enkele jaren later, en blijkt het ook effectief ‘zot en schoon’ te zijn. Al verliep ons traject met vallen en opstaan. Oorspronkelijk wilden we ons project organiseren op de sluitingsdagen van een bestaand restaurant, maar een mogelijke samenwerking geraakte maar niet van de grond. Op zoek naar andere uitbaters dus, maar ook dat was niet evident. Ze zagen het niet zitten om hun zaak open te stellen. Ook corona gooide roet in het eten. In die periode stelden we toch al een vacature voor een projectmedewerker open. Op het sollicitatiegesprek ontmoette ik een kandidaat die binnenkwam met de woorden: ‘Ik heb een cake gebakken’. En zij zit nu naast mij.”
Joke Thomassen: “Tja… Ik vroeg me af hoe ik er kon uitspringen… (lacht) In september 2021 ging ik aan de slag, en mijn job begon meteen anders dan voorzien. In plaats van te starten in een bestaand restaurant, moest ik op zoek naar een eigen pand. Niet eenvoudig. In tussentijd werkten we verder aan ons idee. In december 2021 trokken we naar de wekelijkse markt in Vilvoorde. Met een tafel, vuurtje en kookpot hebben we een soepactie opgezet. We vroegen aan passanten om ons te helpen met het snijden van de groenten, en verkochten onze verse soep voor de Warmste Week. Tijdens het koken deden we onze plannen uit de doeken. Voorbijgangers reageerden onmiddellijk enthousiast. Het leverde ons heel wat waardevolle feedback op.
Dankzij Broeilab vonden we een pand in Vilvoorde. Dat is een vzw die leegstaande gebouwen aan een goedkoop tarief verhuurt op voorwaarde dat je ze zelf renoveert. Zo kwamen we terecht in een voormalig wassalon.”
“Maar dat is niet moeilijk…”
Ann: “Al waren daarmee onze zorgen nog niet van de baan. In onze beleving was een wasserette een publieke plaats, waar we meteen aan de slag konden. In plaats van wasjes draaien gingen wij in de soep roeren. Toch? Dat was buiten de administratie gerekend. ‘Een restaurant uitbaten? Daarvoor heb je een horecavergunning nodig. Maar dat is niet moeilijk, je regelt dat via het Omgevingsloket.’, ‘Moeten mensen betalen? Dan heb je een exploitatievergunning nodig. Maar dat is niet moeilijk, je moet een paar formulieren invullen.’, ‘En de brandweer moet het pand goedkeuren, maar dat is niet moeilijk.’ … Negen maanden later hadden we nog steeds geen goedkeuring. Alles lijkt niet moeilijk, maar we kwamen in een mallemolen terecht. En ondertussen begon Joke aan de renovatie.”
Joke: “Ik kwam vaak thuis met grijs haar. Niet alleen door de zorgen, maar door het vele stof. (lacht) Na de werken konden we dan eindelijk proefdraaien. Een goede voorbereiding op de officiële opening. Elke donderdag en vrijdag kookten we samen. Dan merk je meteen wat je nog nodig hebt. Een citroenpers bijvoorbeeld. En ondanks het feit dat we ons bewust low profile hielden, vonden veel mensen ons al dankzij mond-aan-mondreclame, sociale media en flyers. Of door wat ze door het raam zien als ze voorbijwandelen. En elke ochtend sta ik met mijn koffiekan buiten en vraag ik aan voorbijgangers of ze een kopje koffie willen terwijl ik uitleg geef.”
Iedereen draagt zijn steentje bij
Ann: “Joke is werkelijk een manusje-van-alles: bouwvakker, kok, psycholoog …”
Joke: “Je moet vooral doen, en bij Avansa Halle-Vilvoorde zijn we doeners. Weet je iets niet? Zoek het op. Spreek mensen aan. Vraag hulp. Ik geef dezelfde boodschap in de WijKeuken. Soms komt iemand binnen en zegt: ‘Ik kom enkel kijken, want ik kan niet koken.’ Dan antwoord ik: ‘Dat is goed, maar kan je ondertussen een paar aardappelen schillen?’ Dan doet hij dat, en is hij eigenlijk aan het koken. Idem bij renoveren. Kan ik verbouwen? Nee, maar kan ik stof van de muur halen? Ja. Kan ik een muur verven? Ja. Kan ik opzoeken hoe je een sleufje graaft? Ja. Voor cruciale werken hebben we natuurlijk een elektricien en loodgieter ingeschakeld, want blaasjes in de verf zijn van een ander niveau dan een elektriciteitskabel die niet goed is aangesloten… (lacht)
Bovendien sta ik er niet alleen voor, het volledige team van Avansa Halle-Vilvoorde staat achter mij. Moet ik een formulier invullen? Dan bel ik Ann. Heb ik een folder nodig? Dan schakel ik Joram in. Karin helpt mij bij de boekhouding en voor de inrichting ga ik naar Hilde en Ellen. Met Vincent en Arthur babbel ik over het omgaan met vrijwilligers. Iedereen is verbonden met de WijKeuken.”
Ann: “Avansa Halle-Vilvoorde heeft geen eigen locatie om activiteiten te organiseren, daarvoor werken we samen met partners. Nu hebben we onze eigen plek. Afgelopen zomer gingen er al enkele workshops door. Ook dat is een reden waarom elke collega een bijdrage levert. Iedereen heeft ideeën om daar op termijn iets te plannen: smart café, workshops rond klei, oefenkansen Nederlands … Al blijft de WijKeuken onze eerste focus.”
Absoluut in Vilvoorde
Ann: “We hebben bewust gekozen voor Vilvoorde als uitvalsbasis. Er is geen centrumstad in onze regio, zowel het platteland als Brussel zijn dichtbij. Vilvoorde heeft iets uniek. Het is geen chique stad, het maatschappelijk weefsel is divers en de uitdagingen zijn groot. De WijKeuken ligt in het centrum, dicht bij het Cultuurcentrum, en op de grens met een van de armere wijken. De locatie vormt de overgang tussen verschillende werelden waar mensen elkaar niet spontaan ontmoeten. Net op dat kruispunt kan de WijKeuken het best gedijen, diversiteit is immers een van onze doelen. Ik twijfel of de WijKeuken in een dorp zoals Herne op dezelfde manier kan draaien.
We willen verbinding creëren. Verhalen maken. Mensen iets samen laten doen. Het restaurant is de vorm. In het samen koken, eten en afwassen ontstaat veel. Zo oefenen deelnemers bijvoorbeeld Nederlands, want Vilvoorde is een stad met verschillende thuistalen. Onderlinge verschillen spelen minder. Een andere cultuur, taal of plekje op de maatschappelijke ladder spelen geen rol. Dat iedereen een aardappel kan schillen of een wortel kan snijden, zorgt voor connectie. We voorzien dezelfde keukenschorten, zodat we er allemaal hetzelfde uitzien. En Joke is als gastvrouw cruciaal om voor verbinding te zorgen.
En die verbinding trekken we ook door in de naam: WijKeuken. In het begin speelden we met het idee dat het restaurant de living van de buurt is, waar mensen zich in de zetel nestelen. Alleen komen ze niet enkel binnen, maar gaan ze ook aan de slag door te koken en op te ruimen. Zo wordt het niet de living, maar de keuken van de buurt. Toen dachten we aan WijkKeuken, maar dat dekte de lading niet volledig. Het is de keuken van iedereen. Van ons, van wij allemaal. WijKeuken dus: één woord, met hoofdletter W en K.”
We hebben bewust gekozen voor Vilvoorde als uitvalsbasis. Er is geen centrumstad in onze regio, zowel het platteland als Brussel zijn dichtbij. Vilvoorde heeft iets uniek. Het is geen chique stad, het maatschappelijk weefsel is divers en de uitdagingen zijn groot.
Ann Stuer, directeur Avansa Halle-Vilvoorde
Koken met voedseloverschotten
Joke: “We werken zoveel mogelijk met lokale, biologische en seizoensproducten, en gebruiken voedseloverschotten. Voor de groenten kan ik terecht bij Vers en Gezond, een fijne leverancier uit Leest. Graan- en eiwitproducten koop ik voorlopig nog, daarvoor zoek ik nog leveranciers. Door met voedseloverschotten te werken, gaan we de afvalberg tegen en maken we mensen bewust. Bovendien worden we uitgedaagd om te koken met de producten die we krijgen. Dan moeten we drie weken lang iets creatief verzinnen met bloemkool. Het nadeel is dat ik het menu niet op voorhand kan delen. Op dinsdagnamiddag haal ik de groenten, dan verzamel ik ideeën en ingrediënten en op donderdag en vrijdag koken we. Daarin ben ik flexibel. Als ik preiquiche voorzie, maar een deelnemer preistoemp voorstelt, dan kan dat. Hun inbreng is even belangrijk.”
Iedereen die in Vilvoorde woont, werkt en toevallig passeert
Ann: “Iedereen eet wat de pot schaft, maar we zorgen ervoor dat iedereen kan mee-eten van de pot. We koken vegetarisch en als we toch een vleesgerecht maken, dan voorzien we een vegetarische variant. We houden rekening met allergieën (glutenvrij, lactosevrij …).”
Joke: “Ons menu bestaat steeds uit soep, hoofdgerecht en dessert. De richtprijs daarvoor bedraagt vijftien euro. Sommige mensen vinden dat weinig en betalen meer. Voor anderen is vijf euro veel geld. Je betaalt wat je kan, en daar wordt niemand voor aangekeken.”
Ann: “We willen erover waken om niet een van de sociale restaurants van Vilvoorde te worden. We willen verschillende doelgroepen over de vloer krijgen: mensen die vlot 20 euro kunnen betalen, mensen voor wie twee euro moeilijk is … Een sociaal restaurant wil die mix ook graag bereiken, maar in de praktijk komen er vooral mensen uit een financieel kwetsbare situatie. Onze doelgroep is breder. Ook de werknemers van de huisartsenpraktijk en het verzekeringskantoor in de buurt, de leerkrachten van de wijkschool, oudere mensen … Iedereen die in Vilvoorde woont, werkt en toevallig passeert, is welkom.”
Een warm welkom
Joke: “Deelnemers en vrijwilligers zijn laaiend enthousiast. ‘Fijn dat je opnieuw open bent, ik heb je gemist’, klinkt het bij Maria die nood heeft aan een babbel. Door een hersenbloeding is het niet veilig dat Jean alleen kookt, nu doet hij met ons mee. ‘Ik vind het fijn dat je traag met mij praat, hier is het niet erg dat ik het niet meteen begrijp’, vertelt een Marokkaanse vrouw. Een andere vrouw deelt zelfgemaakte pannenkoeken uit. Iemand brengt twee uien, een ander heeft een koelkast staan die we kunnen lenen. Fatim, die niet van koken houdt, komt een hele namiddag poetsen. Verschillende mensen beschouwen de WijKeuken als een stukje van hen, sommigen nemen zelfs verlof om te komen koken.
Ook in de wijk voelen we ons welkom. Een van de buren deelt spontaan flyers uit, de uitbater van de krantenwinkel stopt ze bij de zaterdagkrant. Toen het granieten werkblad werd geleverd, kwam de uitbater van de Turkse snackbar helpen. Net als een klant die bij de visboer stond. Maria van het huis aan de overkant zwaait elke keer als ze mij ziet. De bovenbuurvrouw praat geen Nederlands, maar maakt met gebaren duidelijk dat ze couscous wil maken. De aanwezigheid van de WijKeuken brengt iets teweeg. Heerlijk toch!”
De aanwezigheid van de WijKeuken brengt iets teweeg. Heerlijk toch!
Joke Thomassen, projectmedewerker WijKeuken Avansa Halle-Vilvoorde
Inzetten op vrijwilligers
Joke: “Op dit moment zijn we elke donderdag- en vrijdagmiddag open. Misschien evolueren we naar meer dagen, naar een brunch op zondag, naar avondopeningen … Dat hangt af van de bezoekers, de vrijwilligers, de noden en vragen die leven, de realiteit …
Ann: “Joke’s rol blijft fundamenteel, maar het is de bedoeling dat in de toekomst een deel van haar taken door vrijwilligers worden ingevuld. Verder willen we meer vrijwilligers inschakelen. Jammer genoeg hebben sommige geïnteresseerden die we in het begin hadden bereikt, afgehaakt door de lange aanloop van dit traject. Daarom willen we in een volgende fase inzetten op ons vrijwilligersbeleid.”
Veel geleerd
Ann: “De WijKeuken is niet alleen een project, maar ook een zaak. We staan immers met één been in de horecawereld. We moeten realistisch zijn en onze doelstellingen halen. We hebben cijfers opgesteld. Er is een financieel plan, want op dit moment geraken we nog niet uit de kosten. Het is geen optie om ‘gewoon’ te kijken naar waar dit project ons leidt en hoeveel geld we uitgeven. We moeten onze subsidies verantwoorden en de resultaten aan ons bestuur tonen. Naast de inzet van onze eigen middelen hebben we een Impulssubsidie Vlaamse Rand gekregen. Een grote hulp, want dit project kent een hoge kost. Onze begroting is ook aangepast sinds de start: een pand huren en inrichten met een keuken vraagt bijvoorbeeld een andere investering dan in een bestaand restaurant aan de slag gaan.
Wat als we in 2023 onze doelstelling niet bereiken? Als we geen verbinding creëren? Als de kosten te hoog oplopen? Als we onze cijfers niet halen? Dan is de meerwaarde van de WijKeuken nog steeds groot. Voor de vrijwilligers en bezoekers. Voor ons als individu. Voor het team. Op organisatieniveau hebben we veel geleerd over de aanpak van een complex project. Om flexibel te zijn. Om snel te schakelen van plan A naar B en C.”
Joke: “Werken aan en voor de WijKeuken is boeiend, het loopt elke dag anders dan gepland. Op zaterdagavond om tien uur stel ik een lek vast, wat dan? Mensen schrijven zich in, maar dagen niet op. Of omgekeerd. Er worden andere groenten geleverd. Toen er ook nog eens gasproblemen opdoken, hebben we echt getwijfeld om verder te doen. … Alle emoties zijn de revue gepasseerd: lachen, wenen, roepen … Ik ben zo vaak met spierpijn en splinters naar huis gegaan. Waren we eraan begonnen als we geweten hadden wat we over ons hoofd trokken? Waarschijnlijk niet. Maar het geloof in de WijKeuken is groot. Elke keer als we ons zorgen maken, krijgen we pakkende reacties. ‘Blijf erin geloven.’, ‘Hou vol.’, ‘Ik heb dit nodig.’, ‘Vilvoorde heeft dit nodig.’ … En daarvoor doen we het.”
Sinds 27 januari 2023 is de WijKeuken officieel geopend.