apr
6
2023

Toolkit ‘Helend schrijven’ – “We moeten meer zorg dragen voor elkaar”

Diversiteit, Sociaal-cultureel werken

Blog, Tools

Vorig jaar bood Kif Kif de workshop ‘Helend schrijven’ aan: een reeks voor iedereen die slachtoffer is van racisme en dat wil koppelen aan de helende kracht van schrijven. Tijdens vier bijeenkomsten kwamen mensen samen om hun racisme-ervaringen aan de hand van oefeningen en vragen op papier te zetten. Nu biedt Kif Kifook de toolkit ‘Helend schrijven’ aan voor workshopbegeleiders die de reeks zelf willen opzetten. We trokken aan de mouw van Habiba Boumaâza, de drijvende kracht achter de workshopreeks en de toolkit.

Socius: Laten we beginnen bij het begin. Hoe zijn jullie tot deze workshopreeks gekomen? Is de vraag of de nood zo groot?

Habiba Boumaâza: “De nood is inderdaad groot. Ik coach bij Kif Kif de contributors, dat zijn mensen die voor en met ons schrijven. Mensen waarover heel veel wordt geschreven, maar die zelf amper aan het woord komen in het publieke debat. Dat zijn zowel beginnende als ervaren schrijvers. Doorheen de jaren stelde ik vast dat schrijven echt een therapeutisch effect kan hebben. Dat je dingen van jezelf kan afschrijven.

Daarnaast merkte ik dat er veel wordt gepraat over racisme als oorzaak van bijvoorbeeld economische en maatschappelijke problemen, maar dat het nooit gaat over hoe je er als slachtoffer mee kan omgaan. Hoe je kan inzetten op de weerbaarheid en veerkracht van mensen die racisme ondergaan? Dat is een hiaat dat ik ontdekte door mijn werk bij Kif Kif. En toen gebeurde er een samenloop van omstandigheden. Bij de Herstelacademie volgde ik een schrijfreeks voor mensen met een psychisch kwetsbaarheid en bij Orbit maakte ik deel uit van een lotgenotengroep. Zo kwam ik op het idee om beide te combineren. Het schrijven en het delen in groep.”

In de inleiding van de toolkit schrijf je dat er geen therapeutische ondertoon is in de workshop, maar dat het voornamelijk over “de zin om te verbinden en te delen” gaat. Wat bedoel je daar juist mee?

Habiba: “Tijdens de workshop komen we samen. We schrijven samen. We delen samen. Dat heeft een therapeutisch effect. Maar het is geen therapie. Ik heb dat diploma niet en de mensen die de workshop begeleiden, zullen ook geen therapeuten zijn. Het is belangrijk om dat vooraf mee te geven. Ik heb van een psychologenpraktijk de vraag gekregen of ze de toolkit mogen gebruiken met hun cliënten. Uiteraard. Zij zullen dat professioneel ook veel beter aanpakken. Maar ik heb die achtergrond niet.

“Je bent als begeleider zelf ervaringsdeskundige. Je zit mee in die verhalen.”

Tijdens de workshop kan je ook niet spreken van een hiërarchische relatie tussen een patiënt en een hulpverlener. Je bent als begeleider zelf ervaringsdeskundige. Je zit mee in die verhalen. Je vertelt er zelf regelmatig ook. Ik ervaar dat als een vrijheid. Als je in een hulpverlenersrol zit, ben je voortdurende bezig met de volgende stappen die je moet zetten en hoe je die zal aanpakken. Toch willen we de mogelijke impact van het werken rond racisme niet onderschatten, en willen we daarvoor oog hebben. Daarom hebben we in de toolkit ook een lijst opgenomen met psychiaters, psychologen en therapeuten die professioneel bezig zijn met racisme en trauma, en waarnaar we mensen kunnen doorverwijzen mocht dat nodig zijn.”

De toolkit is een kant-en-klaar pakket. Maar wel een pakket waarmee je niet zomaar aan de slag kan. Als begeleider moet je niet alleen ervaringsdeskundige zijn, het traject is ook behoorlijk intensief. 

Habiba: “Ik denk dat de mensen die de toolkit lezen dat ook zullen opmerken. Het is intensief en je hebt er bepaalde skills voor nodig. Mensen die op dat vlak twijfels hebben, zullen er ook niet aan beginnen. Dat neemt niet weg dat we ons vooraf de vraag hebben gesteld of we de toolkit online zouden aanbieden. Maar er waren genoeg redenen om dat te doen. Zo begonnen organisaties me te vragen of ik de workshop bij hen kon geven, maar de tijd en intensiteit laten dat niet toe. Deze reeks kan je geen zes of zeven keer per jaar begeleiden. Dat is te zwaar. Stel dat we de toolkit niet zouden hebben gedeeld, dan bestond de kans dat mensen met het concept van helend schrijven zelf aan de slag gingen. Zonder te beseffen wat de impact ervan kan zijn. Met de toolkit bieden we hen een goed uitgewerkt pakket aan.

“Helend schrijven kan vervangen worden door helend dansen. Helend schilderen. Helend knutselen. … we moeten gewoon meer zo’n dingen doen en ik geloof dat dit kan werken als een startpunt in dit proces.”

Daarnaast willen we ook inspireren. We moeten meer zorg dragen voor elkaar. Helend schrijven kan vervangen worden door helend dansen. Helend schilderen. Helend knutselen. … We moeten gewoon meer zo’n dingen doen en ik geloof dat dat kan werken als een startpunt in dat proces. Hetzelfde met de rol van de begeleider. Je kan niet uitsluiten dat een niet-ervaringsdeskundige die opneemt. Maar op een bepaald moment was er een deelnemer die aangaf dat het vermijden van misbruik geen reden was om de toolkit niet online te plaatsen. Want zo loop je alle mensen mis die het kunnen gebruiken en er net wel heel goede dingen mee kunnen doen. Dat is met heel veel dingen in het leven zo. Moet ik rekening houden met die enkelingen die er misschien niet professioneel mee omgaan? Of moet ik oog hebben voor al diegenen die het wel goed gaan doen?

Maar uiteraard hameren we in de toolkit bewust op het belang van de rol van de ervaringsdeskundige. En daar is een goede reden voor. Stel dat je werkt in een organisatie rond armoede of voor mensen met een beperking of mensen die seksueel misbruik hebben meegemaakt … dan kan je de toolkit daarvoor ook gebruiken. Als je een beetje creatief bent, kan je die oefeningen gewoon vervangen.”

Wat maakt de techniek van het schrijven net zo bijzonder in het delen en verwerken van racisme-ervaringen?

Habiba: “Dan moet ik even persoonlijk gaan. Ik schrijf, omdat dat mijn ding is. Maar ik geloof dat kunsten in het algemeen een helend effect hebben, als je de kunstvorm vindt die je raakt. De handeling van het schrijven doet iets met je hersenen. Het is bijvoorbeeld bewezen dat wanneer je je gevoelens neerschrijft en weggooit, je daarna minder negatief naar die ervaringen kijkt.

“Ik geloof sowieso dat kunsten in het algemeen een helend effect hebben.”

Het kunstige aan het helen linken, is dus helemaal niet zo raar. Maar ik geloof dat dat zo is met alle kunsten. Dat dansen of zingen bijvoorbeeld ook die linken maken. Je maakt een connectie met je binnenste. Dat is zo puur en zo oprecht. En als je dan nog eens die puurheid en die oprechtheid kan delen in groep…, volgens mij bestaat er geen mooiere manier om aan de kern te werken.”

De oefening van het freewriting of rauw schrijven zoals je het zelf noemt, lijkt me sterk aan te sluiten bij die notie van puurheid.

Habiba: “Ja, het is een techniek waarbij deelnemers zich ‘los’ schrijven. Gewoon schrijven zonder nadenken. De kracht van die oefening is dat er geen getuigen zijn. Het is alsof je alleen danst. Je danst anders in het bijzijn van anderen. Bij dat rauw schrijven zijn er ook geen getuigen. Je deelt je tekst achteraf niet en kan dus schrijven wat je wil.”

Voor heel wat mensen met racisme-ervaringen is net taal een bron van heel wat micro-agressies. Heb je tijdens de reeks ervaren dat taal net een rem kan zijn voor de deelnemers?

Habiba: “Taal wordt continu gebruikt als wapen. In micro-agressies, in politieke uitspraken, door verschillende mensen in bepaalde machtsposities … Wat belachelijk is, want meertaligheid is juist een enorme kracht. Maar ik heb gemerkt dat mensen die anderstalig zijn of meertalig opgroeiden veel meer onzeker zijn als ze een tekst (moeten) schrijven. Dat ze door de grammatica of de angst voor fouten snel denken dat ze niet kunnen schrijven. Maar of je nu in het Frans of in het Engels of in je eigen taal wil schrijven …, dat maakt niet uit. De meeste oefeningen kan je gewoon op je computer maken en – als je dat wil – vertalen met GoogleTranslate.

“Je mag twintig versies van jouw tekst schrijven. De eerste versie is even waardevol als de laatste.”

Taal mag dus geen drempel zijn om aan de workshop mee te doen. Ik leg daar tijdens de sessies ook niet te veel de nadruk op. We kunnen het wel hebben over het trauma van taal, maar het is tijdens de vorming OK om fouten te maken. Er is heel wat faalangst, maar iedereen kan schrijven. Zelfs de grootste auteurs hebben redacteurs die hun boeken herlezen. Dat is ook het belang van de kladversies tijdens de reeks. Je mag twintig versies van jouw tekst schrijven. De eerste versie is even waardevol als de laatste.”

Je laat deelnemers taal bijna heroveren als instrument om hun eigen kracht te versterken.

Habiba: “Ja, iedereen is ook expert in zijn, haar of hun eigen taal. Of je nu slecht spreekt, veel fouten schrijft of dyslectisch bent: iedereen is expert in diens eigen taal. De buitenwereld kan dat beoordelen of veroordelen. Maar het is jouw taal. Koester dat.”

Op de website van Kif Kif verscheen onlangs ‘Het ABC van ingrijpen na een racistisch voorval’ van Mara Tasheni, een van de deelnemers aan de workshop. De teksten van de deelnemers kunnen dus ook hun weg vinden naar een breder publiek.

Habiba: “Je kan je tekst delen in groep, maar publiceren gaat inderdaad nog een stap verder. Dan toon je de tekst aan een wereld die jou niet kent. Tijdens het terugkommoment heb ik aan de deelnemers gevraagd of ze hun tekst ook wilden publiceren. Dat is hun beslissing. We bespreken dat ook met contributors. Om hen te beschermen, als we aanvoelen dat een tekst inhoudelijk kans maakt op trollen. Soms geven we hen de raad mee om na de publicatie een week niet op sociale media te komen. Dat nemen we op ons. Maar de vorming levert waanzinnig mooie en creatieve teksten op. Je staat versteld van de hoeveelheid talent die bij elkaar zit vanaf het moment dat bepaalde dingen losgelaten kunnen en mogen worden.”

Over de auteur

Habiba Boumaâza studeerde af als opvoedster en volgde nadien de opleiding Film- en Videokunst aan de Kunstacademie van Antwerpen. Ze werkte aan verschillende audiovisuele kunstprojecten/installaties/workshops/lezingen rond sociale thema’s. Als inhoudelijk medewerkster bij Kif Kif werkt ze voornamelijk rond mensen op de vlucht, mediawijsheid, onderwijs en opvoeding.

Toolkit en schrijftafels

Je kan de toolkit ‘Helend schrijven’ downloaden op de website van Kif Kif.

Daarnaast organiseert Kif Kif elke derde dinsdag van de maand online schrijftafels. Dan kan je als deelnemer in je eigen omgeving toch samen schrijven. Het concept is simpel: in het eerste deel bespreek je samen welke thema’s rond antiracisme en gelijke kansen in de actualiteit meer aandacht verdienden, of net niet. Nadien schrijf je zelf vijftig minuten aan je eigen tekst. Of dat nu een (dag)boek is, een artikel, een opiniestuk, poëzie … is.


Max Frans

Max Frans

Scroll to Top