6
2021
Waarom je het onder collega’s niet eens geraakt over burgerinitiatieven
“Vraag aan elke collega wat een burgerinitiatief is en je krijgt van iedereen een verschillend antwoord.” Zo maakte Bond Beter Leefmilieu tijdens onze veldverkenning ‘Burgerinitiatieven en de ondersteuning ervan’ duidelijk dat een gedeeld begrippenkader over burgerinitiatieven nagenoeg onbestaande is.
Geen wonder, want de wijze waarop je over burgerinitiatieven spreekt wordt niet alleen beïnvloed door de bril waarmee je naar de woelige werkelijkheid van burgerinitiatieven kijkt. Ook een onduidelijk onderscheid tussen inspanningen om burgers te betrekken en burgerinitiatieven, kan voor een Babylonische spraakverwarring zorgen.
Drie brillen, drie werelden
Misschien zet jij wel de bril op van de doe-democratie. Dan zie je vooral burgers die de handen uit de mouwen steken, die niet wachten op het initiatief van anderen maar de hand aan de ploeg slaan: zowel in kleine informele tijdelijke groepen als in meer formele langlopende initiatieven. Je denkt aan actiegroepen of buurtcomités die werken aan de kwaliteit van hun directe leefomgeving. Centraal staan het zelfbeheer van de trekkers en de onafhankelijkheid ten aanzien van andere partners. Initiatieven aangesloten bij een koepelorganisatie, ontsnappen al snel aan je gezichtsveld.
Of kijk je (on)bewust door de bril van de duurzaamheidstransitie? Dan denk je onmiddellijk aan de windcoöperatie die actief is in je gemeente, de pluktuin die een aantal vrienden beheert of aan het infomoment van een opstartende CSA-boerderij. Het maakt voor jou niet uit wie betrokken is bij het burgerinitiatief, zolang de ambities liggen in de transitie naar een duurzame rechtvaardige samenleving. Het ad-hocinitiatief springt voor jou minder in het oog want een paradigmashift vraagt volgehouden inspanningen. Af en toe neem je het begrip commons of burgercollectief in de mond, waarmee je al dan niet verwijst naar de specifieke organisatieprincipes van commoning.
Welke bril jij en je collega’s ook opzetten, wees je ervan bewust dat jullie dezelfde woorden gebruiken om vaak verschillende dingen te benoemen.
Denk je vooral aan burgerinitiatieven die blijvende publieke diensten en activiteiten organiseren en daartoe samenwerken met overheden, dan heb je misschien de bril op van de participatiesamenleving. Vanuit overheidsperspectief en de zoektocht naar betrouwbare partners zijn vooral initiatieven met een zekere mate van formalisering en een ambitie op de lange termijn interessant.
Welke bril jij en je collega’s ook opzetten, wees je ervan bewust dat jullie dezelfde woorden als burgerinitiatief, bottom-up initiatief, grassroots initiatief, common, burgerbeweging, … gebruiken om vaak verschillende dingen te benoemen.
Betrekken van burgers vs burgerinitiatief
Door een duidelijk onderscheid te maken tussen burgerinitiatief enerzijds en burgers betrekken anderzijds, ontwar je al een groot deel van de spraakverwarring.
Heb je het over het betrekken van burgers, dan gaat het over initiatieven die je neemt om mensen, burgers, vrijwilligers te engageren bij de missie van je organisatie. Als organisatie bepaal jij jouw maatschappelijke agenda waarbij je zoveel mogelijk anderen wil betrekken. Je kan dit op verschillende manieren doen: door inspraak te organiseren, door medezeggenschap te installeren, door mensen te laten meebeslissen of te laten meewerken, … maar steeds binnen de krijtlijnen die jouw organisatie bepaalt.
Bij burgerinitiatieven vertrekt het initiatief van burgers zelf. Volgende kenmerken zijn daarbij belangrijk:
- het initiatief komt tot stand binnen de leefwereld van burgers
- burgers starten het initiatief
- het initiatief steunt op de persoonlijke bewogenheid van burgers
- burgers sturen het initiatief
- het initiatief overstijgt het private belang
Tussen het betrekken van burgers en burgerinitiatief heb je ten slotte nog een brede waaier aan diffuus initiatief. Diffuus omdat:
- het bij vele initiatieven niet duidelijk is wie of welke partner aan de basis ligt van het initiatief
- burgers in veel hoedanigheden initiatief kunnen nemen. Naast burger zijn ze bijvoorbeeld ook boer, politicus of sociaal-cultureel werker.
Let op voor de blinde vlek
Ook al zet je drie brillen tegelijkertijd op je neus, dan nog ontsnappen heel wat minder zichtbare initiatieven vaak aan je aandacht. Tijdens onze veldverkenning merkten we zowel bij onderzoekers als bij ondersteuners uit het werkveld blinde vlekken op. Etnisch-culturele zelforganisaties worden bijvoorbeeld heel vaak over het hoofd gezien als het over burgerinitiatieven gaat.
Sluit dus in eerste instantie zeker niets uit als je het over burgerinitiatieven hebt. Kijk naar de manier waarop burgers zich organiseren en welke activiteiten ze op touw zetten. Hoe ze zichzelf noemen of genoemd worden door anderen is van ondergeschikt belang.
Meer weten?
Deze blog is gebaseerd op de resultaten van onze veldverkenning burgerinitiatieven. Het integrale rapport kan je hier downloaden.
