We leren weer ten volle betekenis geven aan verlies en rouw

Praktijk

PlantTroost van Ferm, een eenvoudige handleiding voor afscheid

Een gesprek met Monique De Dobbeleer gaat meteen naar de diepte. Een sterke vrouw die zichzelf niet wegsteekt. Emoties zijn een deel van het leven, voor Monique hefbomen om te verbinden. De pandemie trof ook haar familie hard: terwijl in Diest, haar thuisstad, een troostplek werd geopend, werd haar bejaarde vader naar intensieve gebracht. Hij zou het niet halen. Ontelbare bloembollen op stille plekken bieden troost aan de vele, vele doden die alleen zijn gestorven. En aan hun geliefden die achterbleven zonder die laatste blik, dat laatste woord. ‘Ongezien’, zegt Monique. ‘We konden dit niet zonder antwoord laten.’ En zo groeide PlantTroost van Ferm.

Tekst: Hilde De Brandt

’Nergens hadden we bij de start van de pandemie een antwoord op, en de sterftecijfers bleven maar stijgen. Mensen werden zwaar ziek en stierven alleen. Nabestaanden konden niet meer naar het ziekenhuis of naar de woonzorgcentra, ze konden geen afscheid meer nemen, en dat ging heel erg extreem. Wie overleed, ging de plastiek zak en de doodskist in. Zonder enige vorm van fysiek contact. En dan de rituelen: met hoeveel mochten we toen samenkomen, met tien, met vijftien? Alle troostmomenten vielen weg, alle rituelen waarmee je systematisch de dagen voordien afscheid neemt, eens langsgaat bij elkaar, naar het ziekenhuis… Er bleef niets van over. Mensen uit de moslimgemeenschap werden rechtstreeks naar het thuisland gevlogen. Dat fysieke: nog eens aaien, een afscheidsknuffel geven. Dat viel allemaal weg…’

Anders

‘We wilden op een andere manier ruimte maken voor het mentaal welzijn, want verdriet, rouw… dat moet je een plaats geven. Je kan geen wonden open laten liggen. ‘Het mag nu niet, over naar de orde van de dag’: zo werkt het niet. Experts bevestigden ons dat het goed was om deze nood te thematiseren. Omdat het niet binnen kon, zijn we naar buiten gegaan, en we wilden niet alleen symbolen van verdriet en pijn opnemen, maar vooral ook hoop toevoegen. En zo ontstond het concept van PlantTroost, waarbij we buiten, cocreatief, met lokale besturen, lokale groepen, iedereen die een initiatief wil nemen, vorm geven aan plekken van troost.’

Verdriet, rouw… daar moet je een plaats aan geven. Je kan geen wonden open laten liggen.

‘Die hebben voor ons een aantal typische kenmerken. Ze moeten rust uitstralen, zodat ze ook echt troost kunnen bieden. De natuur is belangrijk, om de verbinding te kunnen voelen. En er moet poëzie zijn. Jan Ducheyne schreef een gedicht speciaal voor de troostplekken. Muziek is ook belangrijk. En natuurlijk de bloembollen. Duizenden zijn er geplant, over heel Vlaanderen, na de ruwheid van het verlies ontrolden ze in het voorjaar tapijten van hoop.’

Divers

‘Intussen zijn er meer dan driehonderd troostplekken in Vlaanderen. Wij van Ferm werkten met vele organisaties nauw samen om dit plan te doen slagen. We willen iedereen met onverzorgd verdriet bereiken. Velt hielp ons om een duurzame bloembol te kiezen, zowel ecologisch als duurzaam in de tijd. De bloembol was ook een toegankelijkheidskeuze: we wilden het betaalbaar houden. Een bloembol planten, dat kan je gewoon zelf doen, en daar kan je dan heel intense dingen bij denken, of net niet. Het overstijgt ook geloof en religie. We leven in een superdiverse samenleving en we wilden dat het werkte in elke context. En dat dat doet het.’

‘Het meest hartverwarmende is misschien wel het cocreatieve. Er worden takken gevlochten, kastjes met boodschappen opgehangen, schrijfboeken neergelegd, er wordt poëzie en muziek gemaakt, keramiek, bloemenkransen… Iedereen haalt het beste in zich naar boven om de troostplek een persoonlijke, herkenbare, empathische touch te geven.’

Samen

‘Als we meerwaarde willen creëren voor het leven van mensen, dan moeten we dààr zijn waar er nood is. Door het feit dat we de sociaal-culturele methodiek beheersen, kunnen we inzetten op een bepaalde context. Door dit concept neer te leggen konden we ook derden betrekken, hen aansluiting helpen vinden. Een lokaal bestuur kan dit op zijn eentje niet doen, zij kunnen die schaal niet halen, maar toen het er was, konden ze er wel makkelijk op inpikken. Ook CAW zou zo’n model niet kunnen uitrollen, omdat het vanuit een welzijnshoek vertrekt. Een kerk had dit niet kunnen doen, dan was het te ‘kerkelijk’ geweest…
Wij kunnen als socio-culturele organisaties de verbindende factor zijn tussen lokale besturen, welzijn, de kunstensector – ook die hebben we er heel bewust bijgehaald. We staan op de kruisverbindingen tussen die actoren en we moeten geloven dat we dat echt kunnen.’

Verschil

‘PlantTroost stond niet gepland, en het was er zonder corona waarschijnlijk ook niet gekomen. Maar dit kunnen we niet meer loslaten. Verbindend aanwezig zijn in de samenleving, familie, buurt, omgeving: dat typeert Ferm. We kunnen door ons groot netwerk van vrouwen echt verschil maken door zorg te bieden in de meest brede betekenis: er zijn als mensen het moeilijk hebben.’

Na de ruwheid van het verlies ontrolden duizenden bloeiende bloembollen tapijten van hoop.

‘We hebben geleerd aan te raken, zonder te knuffelen. We hebben het grote verschil ervaren dat een klein gebaar kan maken. Corona is een accelerator geweest om verlies en verdriet bespreekbaar te maken. We zaten te veel in een routine, ook bij het afscheid nemen. We leren er weer ten volle betekenis aan te geven. Iemand verliezen, rouwen… het is weer algemeen goed geworden. We zijn met te veel die plots te veel mensen hebben verloren. Dat heeft echt iets in gang gezet.’

Essentie

‘Ja, ik denk dat deze format gezet is voor de toekomst. De secularisering ten spijt, is er toenemende behoefte aan rituelen die elk geloof overstijgen, die elk verschil tussen mensen wegvegen. Het gaat dan niet meer over nationaliteiten, afkomst of conflict. Het gaat erom samen een moeilijke periode door te komen die ons allemaal, zonder onderscheid, diep heeft getroffen. De stille troostplekken bieden tijd en ruimte voor intense reflectie, voor authentieke beleving. Een lint in een boom, een troostend woord. Meer is het soms niet. Haalbaar en betaalbaar. PlantTroost is geen commercieel spotje. Het is de essentie.’

Zé Vandenhoeck