Werken met tijdelijke ruimtes

Burgerinitiatief

Blog, Praktijk

Ruimtes tijdelijk een nieuwe bestemming geven zit in de lift. Vernieuwende experimenten schieten uit de grond, overheden lijken ook stappen te zetten en gebruikers van tijdelijke ruimtes zijn bovendien erg enthousiast. Welke rol kan het sociaal-cultureel werk hierbij spelen?

Nood aan ruimte

Steden worden steeds groter en dichter bebouwd. Bewoners krijgen meer te maken met een gebrek aan open ruimte: groene ruimte, publieke ruimte, ontmoetingsruimte, stille ruimte, enz. Ruimte is een nood en behoefte geworden waarvoor mensen bereid zijn zich te engageren. Denk maar aan het bekende ‘Picnic The Streets’ of misschien het iets minder gekende ‘Free 54’ . Zo organiseerde Free 54 zich nadat het Sint-Katelijneplein in Brussel voor een symbolische euro werd verkocht aan horeca-uitbaters. Terrassen zwermden uit over het plein en de publieke banken werden verwijderd. Free 54 liet het daar niet bij en organiseerde vorige zomer verschillende sit-ins om deze publieke ruimte terug te claimen.

Waiting spaces

Maar het gaat niet enkel om het reclaimen van de ‘publieke’ ruimte. Heel wat gebouwen staan leeg, terreinen liggen braak en wachten op een herbestemming. Gezien de grote vraag naar open ruimte waar mensen elkaar kunnen ontmoeten of zichzelf kunnen uiten en ontplooien, bieden deze ‘waiting spaces’ mogelijkheden voor allerlei vormen van spontane, alternatieve (tijdelijke) activiteiten: zomerbars, moestuintjes, theatervoorstellingen, concerten, enz.

Vzw Toestand legt zich al langer toe op hergebruik van leegstaande gebouwen en (publieke) terreinen/ruimte. Zo ook bijvoorbeeld in Allee du kaai. In afwachting van de definitieve herinrichting van de Materialenkaai, wordt deze ruimte momenteel gebruikt door jongeren. Het is een plek waar ze spontane acties kunnen opzetten, waar ze kunnen doen wat ze willen, waar ze fouten kunnen maken.

De aantrekkingskracht van het “onafgewerkte”

Vaak gaat van deze plekken een enorme aantrekkingskracht uit. Deze ruimtes zijn niet “af”. Het zijn net ruimtes waar nog veel mogelijk is, ruimtes die nog geïnterpreteerd en ingericht kunnen worden door de gebruikers zelf. Dit in tegenstelling tot plekken waarvoor het ‘gewenste’ gebruik strikt werd vastgelegd. Elke ruimte heeft nood aan flexibiliteit en mogelijkheden voor verandering. En dat is net wat deze ‘waiting spaces’ bieden. Het worden broedplaatsen voor creativiteit en frisse ideeën.

Het tijdelijke karakter: vloek of zegen?

Tijdelijk gebruik is natuurlijk niet voor iedereen weggelegd. Voor vele collectieven en verenigingen is het niet evident om op deze manier enige continuïteit in hun werking te krijgen. Een gegarandeerde duurtijd van het tijdelijk gebruik is dan ook noodzakelijk. Een garantie voor één jaar is dat niet.

Toch is het tijdelijke karakter van de sites voor de gebruikers vaak niet echt een probleem. Het creëert echter wel verwachtingen over de definitieve invulling. Hierover moet dan ook goed worden gecommuniceerd. Vaak wordt tijdelijke invulling gebruikt om een sociale dynamiek te ontwikkelen die een voorafbeelding zal zijn van de toekomstige functie van de ruimte.

Ook op de Josaphatsite wil men een voorproef geven van de toekomstige buurt. Commons Josaphat, een platform van buurtbewoners, militanten en verenigingen, wil zelfs nog een stap verder zetten. Hun droom is om de toekomstige buurt volgens de principes van de commons te ontwikkelen en te besturen. Ze schreven een concreet en realistisch voorstel dat ideeën bevat voor de manier waarop er gewoond, geleefd en gewerkt zal kunnen worden in deze buurt.

Overheden zetten stappen

Ook overheden en ontwikkelaars zien tijdelijk gebruik steeds vaker als een opportuniteit. Zo riep het stadsbestuur in Gent het Fonds Tijdelijke Invullingen in het leven. Daarmee stimuleert de stad organisaties om plekken die tijdelijk niet gebruikt worden, te beheren. Het Kenniscentrum Vlaamse Steden ontwikkelde een kennisbank om tijdelijk gebruik van gronden en panden bij steden en gemeenten te promoten. Door het samenbrengen van ruim 100 voorbeelden in één databank, wordt de dynamiek rond tijdelijk gebruik erg zichtbaar en gedocumenteerd als een zinvolle en duurzame beleidsoptie die het overwegen waard is.

Sociaal-cultureel

Tijdelijke creatieve ontmoetingsplaatsen. Het creëren van bewonersbetrokkenheid. Lokale participatie. Dromen over de toekomst. Een laboratorium voor onaffe en frisse ideeën… Klinkt allemaal zeer sociaal-cultureel. Onze collega’s uit het jeugdwerk (De Ambrassade) verzamelden al heel wat kennis en expertise en stelden een uitgebreide literatuurlijst  op. Misschien is het voor ons ook tijd om na te denken ook zulke tijdelijke leer- en ontmoetingsplekken. Waarop wachten?

Emilie Van Daele