Stefaan fietst door het wij-zij landschap

Burgerinitiatief, Sociaal-cultureel werken

Praktijk

Stefaan Segaert werkt als buurtopbouwwerker bij SAAMO vzw in de Melkaderwijk in Kallo. Daarvoor was hij aan de slag als educatief medewerker bij Avansa Waas-en-Dender. Hij woont in Lokeren en is oprichter van de lokale LETS-groep, een ecologisch soepkarproject i.s.m. Alderande en was betrokken bij de opstart van Repair Cafés in de regio Waasland.

Stefaan fietst elke dag. Voor het werk, voor zijn projecten, voor zijn hobby’s, voor zijn vakantie. Voor alles. Voor Socius maakte hij in augustus 2022 een fietstocht langs verschillende praktijken die inzetten op het creëren van verbinding. Hij schreef verhalen en maakte foto’s van zijn ontmoetingen. Fiets je mee?

Inhoud

• Intro: Bivakkeren op de grens van polen – Fietstocht van Kortrijk naar Houthalen op zoek naar het DNA van polarisatie
• Een dam opwerpen tegen onwetendheid over een detentiehuis in Kortrijk
• Begijnengracht viert feest: sociale cohesie kan je als stad ondersteunen
• Nadenken over het samenleven in café Terminus aan nieuw Gent
• Lokeren: een trage, rijke babbel over de polen en alles daartussenin
• Het vagevuur in Lokeren: over de kracht van een gedeelde plek
• Tijdens het voetballen ben ik niet in de gevangenis…
• Buurtwerker Michael pendelt tussen de vele culturen en meningen in Meulenberg

Intro: Bivakkeren op de grens van polen – Fietstocht van Kortrijk naar Houthalen op zoek naar het DNA van polarisatie

Lokeren, 11 augustus…

Socius vond de werktitel Bivakkeren op de grens van polen goed gekozen. Ik ontleen het beeld aan de Nederlandse filosoof en polarisatie-expert Bart Brandsma die veel en lang heeft nagedacht over polarisatie, en die de praktijk niet heeft geschuwd.

OOST-VLAANDEREN

De afspraken krijgen vorm. Oost-Vlaanderen is ingeblikt door het gesprek met Björn van het Vagevuur, een toepasselijke naam voor een gedeelde plek in Lokeren met het oog op de klimaatontreddering en de boeiende passage van de coverband van Rammstein op de Lokerse Fonnefeesten.

FIRST WE TAKE KORTRIJK

Morgen drink ik koffie of iets met een schuimkraag met Kurt van Avansa MZW. Ik zal luisteren naar zijn verhaal van de komst van het eerste detentiehuis in Kortrijk. Als achtergrond neem ik De Huizen van Hans Claus mee en het artikel Waar moeten die gevangenen re-integreren? In het bos? (over Wellin, 31/05/2022). Ik ben benieuwd hoe je op een doordachte manier aan een draagvlak kan werken met de Kortrijkzanen.

LIMBURG

Op vrijdag 19 augustus, dan ben ik bijna tweehonderd hete kilometers verder, wil ik luisteren naar de buurtopbouwwerkers van de wijk Meulenberg in Houthalen-Helchteren. Op de site van SAAMO Limburg lees ik al over de boeiende accenten die beroepskrachten Vera en Michaël leggen. Dat wordt leerrijk, ook voor ‘mijn’ wijk in Kallo. Kent er iemand een fijne kampeerplek dicht in de buurt?

ANTWERPEN, BRABANT EN BRUSSEL

We netwerken nog met De Rode Antraciet, het Blinkhuis, met mensen in of rond Leuven … De bedoeling is om ‘hete verhalen’ te sprokkelen in steden of meer landelijke plekken. Het kan met wij en/of zij, maar ook met bruggenbouwers of mensen die ‘positieve brandstof’ leveren aan grote uitdagingen. Ik gebruik de term ‘positieve brandstof’ van Ramesh uit Zele die na een recente workshop met die term naar zijn gemeente terug fietste. Dank u Ramesh.

EEN TOCHT MET 1 MAAR DOOR VELEN GEKNEED

Wil je mee hosten, tentplek aanbieden op de lijn van Kortrijk naar Houthalen? Een verhaal delen in de provincies Antwerpen, Brabant, in het Brusselse? Laat het ons weten. De ketting van mijn Oxford is gesmeerd. Ook Socius is alert achter de schermen. Tada!

Een dam opwerpen tegen onwetendheid over een detentiehuis in Kortrijk

Ter voorbereiding van mijn gesprek met Kurt Declercq, sociaal-cultureel werker bij Avansa Midden-en Zuid-West-Vlaanderen, lees ik nog even het artikelWaar moeten de gevangenen re-integreren? In het bos? Het plan om een detentiehuis in Chanly bij Wellin in te richten, stuit er op hevige weerstand van 150 woedende burgers. Minister Van Quickenborne vindt dat “we moeten stoppen met gedetineerden te diaboliseren”. (DS, 31/05/2022). 

We bevinden ons op pakweg drie kilometer van het centrum van de thuisstad van ‘Quickie’. De brasserie waar we de koelte opzoeken, grenst pal aan de plek – een voormalig rusthuis – waar het detentiehuis in Kortrijk (het eerste in België) zal worden georganiseerd.

Het detentiehuis zal plaats bieden aan een vijftigtal gedetineerden. Qua profiel heeft justitie kortgestraften uit de eigen regio op het oog. Gevaarlijke profielen, zoals terrorisme of zedenfeiten, worden geweerd. Het model – geïnspireerd op het concept ontwikkeld door vzw De Huizen – wil komaf maken met de grootschalige aanpak van de klassieke overbevolkte gevangenissen, een oud zeer in ons land. 

Het voormalige rusthuis grenst ook aan een meer residentiële woonbuurt en aan de Hogeschool Vives. Bewoners van die wijk waren tijdens het najaar 2021 massaal aanwezig op een druk bijgewoonde infoavond. Hogeschool Vives bood een aula aan 350 zeer divers geïnteresseerden aan. Verschillende beleidsmakers en inrichtende machten namen het woord en gaven tekst en uitleg. Aanwezigen konden vragen stellen en hun bezorgdheden uiten. “Achter de schermen en weg van het rumoer van de camera’s wordt ondertussen de interne organisatie op punt gezet. Er is voorzichtigheid, de publieke hypergevoeligheid is gekend”, vertelt Kurt.

ONWETENDHEID

Voor veel Kortrijkzanen is een detentiehuis, wat het is en kan zijn, waarschijnlijk nog onbekend. “Die onwetendheid, de bezorgdheden en ook wel wat angsten voor het nieuwe en onbekende, zijn uiteraard begrijpbaar. En zeker als zo’n detentiehuis pal in je eigen buurt komt. We mogen dat niet minimaliseren of wegzetten als ‘verzuring’. Integendeel, we moeten dat serieus nemen, beluisteren en daarmee stevig aan de slag gaan”, stelt Kurt.

Floris Cathry, een sociaal-cultureel werker in spé die zijn stage deed bij Kurt, ging tijdens het voorjaar 2021 voor zijn eindwerk gesprekken aan met tal van mensen en actoren rond de komst van het detentiehuis naar Kortrijk. Zowel burgers als beroepskrachten. Al snuisterend in de vele quotes viel deze van een bestuurder van Avansa MZW me sterk op, de zin van duiding en correcte informatie sijpelt erin door: “Via Avansa hoorde ik vaak over de werking met bijvoorbeeld Ruiselede (nvdr: Gevangenis Ruiselede), zodat ik genoeg openheid had naar initiatieven die werken aan trajecten om met de gedetineerden terug te werken aan plek in de samenleving.”

MIDDENVELD DOET WAT MOET

Het geven van duiding en zorgen voor debat is ook wat het project DIALOOG doet. Met dat project slaan 10 regionale Avansa’s (zoals Avansa MZW), De Huizen vzw en De Rode Antraciet de handen in elkaar om via een brede diversiteit aan sociaal-culturele praktijken het thema van ‘misdaad, straf en herstel’ bespreekbaar te maken en te houden in de samenleving. 

“Maar ook hier in Kortrijk staan we met heel wat ‘middenvelders’ klaar om te informeren, inspireren, activeren, het thema ‘detentie’ mee op de publieke agenda te zetten”, klinkt het enthousiast bij Kurt. 

“Zo is Avansa MZW een van de vele sociale en culturele actoren in de stad die zich geroepen voelt om technieken als verbindende communicatie en participatieve praktijken in te zetten die de blik verruimen en de solidariteit tussen mensen vergroot. Maar ook het West-Vlaams netwerk Rondom Prison staat klaar om actie te ondernemen, en bouwde reeds goede contacten op met de directie en de beleidsondersteuning van het detentiehuis”, gaat Kurt verder.

Rondom Prison is een groep enthousiastelingen en experten in de thematiek: de hogescholen Vives en Howest, De Rode Antraciet, Avansa MZW en Avansa Brugge, De Huizen vzw, Kruispunt (buddywerking ex-gedetineerden), Moderator vzw … Zij komen reeds sinds 2018 geregeld samen om trajecten en methodieken te ontwikkelen die uitnodigen tot genuanceerde reflectie, én tot dialoog. En dat met lezingen, debatten, films, creatieve trajecten over de muren heen van de gevangenis …

KURT

Ik informeer naar de persoonlijke drive van Kurt om zijn tanden in dit thema te zetten: “Gedetineerden, slachtoffers, mensen in (kans)armoede … het zijn mensen en groepen in sociale kwetsbaarheid, zonder veel stem. Ik zet me daarvoor graag in, zowel professioneel als privé. En het is vooral gewoon boeiend om via actie en het DOEN een dam op te werpen tegen de kortzichtigheid en clichés die er nog te veel bestaan ’over de/het andere.”

Begijnengracht viert feest: sociale cohesie kan je als stad ondersteunen

Ik ben, denk ik, al meer dan 1.000 keer door de Begijnengracht in Gent gefietst toen ik in de gevangenis van Gent wat verderop werkte. 

Vandaag is fietsen hier een verademing. Alles begon met een paaltje dat de drukke doorgangstraat transformeerde in een woonstraat. 

Er hangen vandaag 21 vlaggen die verhalen vertellen van de bewoners uit deze diverse straat.  

Het is een mooi voorbeeld van hoe een stedelijke overheid via wijkbudgetten meer en meer verbinding door en voor haar burgers kan faciliteren.

Nadenken over het samenleven in café Terminus aan nieuw Gent

Rita schenkt goede koffie. Misschien is ze wel drie sociaal werkers waard?
Het is wachten tot Roy Orbison wordt gedraaid.
Is café Terminus een toevluchtsoord voor de complexe en harde buitenwereld?

LANGER HALT HOUDEN IN NIEUW GENT

Het is van 11 juni geleden dat ik halt hield in Nieuw Gent, toen was er een spetterend buurtfeest, vandaag is het bloedheet. Ik drink koffie in café Terminus op de Zwijnaardsesteenweg dat pal naast een drankwinkel ligt, uitgebaat door enkele Gentenaars met een Turkse achtergrond.

Koffie kost twee euro, de pils uit de fles 1,80 euro. Er zijn zes bezoekers, het leven heeft hen niet alleen cadeau’s gegeven. Ze vragen hoeveel kilometer ik al op de teller heb staan en trakteren elkaar. Het café lijkt een toevluchtsoord, een beschermplek tegen de ingewikkelde wereld van buiten, misschien tegen de superdiversiteit van de wijk? Of gewoon tegen de hitte?

De muziek staat luid. Een vrouw praat tegen me, maar ik versta er niets van. Een nog oudere vrouw zoekt kleingeld voor Rita, de bijzondere cafébazin. Surfin’ USA van The Beach Boys zorgt voor ambiance, ook al is het wellicht een activiteit waar de mensen in dit café geen enkele affiniteit mee hebben. Zo ver ik dat kan beoordelen. Ik verwacht nog Roy Orbison en moet aan De helaasheid der dingen denken.

Op een bache aan een nieuw te bouwen reeks sociale appartementen (minder hoog dan diegene die tegen de vlakte gaan) zegt Keith Constable – geboren in Engeland – dat mensen wel eens denigrerend kunnen doen over de wijk, maar hij voegt er nog “voor mij is het mijn tweede thuis” aan toe.

WAT TE DOEN TEGEN STIGMATISERING?

Ik denk aan een groep bewoners en organisaties van Nieuw Gent die de bagger en eenzijdige verhalen over hun wijk kotsbeu waren. De docu Snapde? is een rijke en genuanceerde reactie waarin de diverse bewoners het woord nemen.

SNAPDE?

Magda, Martine en Sofiane nemen het woord. Het zijn prachtige woorden en getuigenissen over het leven op, rond en in Nieuw Gent, zonder te romantiseren of lastige kwesties uit de weg te gaan. Hoed af voor de documakers en vooral voor de bewoners die hebben meegewerkt.

Ik noteer uitspraken als: “we laten ons niet meeslepen door roddels”, “in de blokken is het gewoon niet leefbaar door schimmels en kapotte liften”, “mensen worden hier gedropt”, “door de samentuintjes heb ik de buurt leren kennen”, “ik zou in geen enkele andere buurt willen wonen” en “Nieuw Gent is mijn thuishaven” …

Er zitten prachtige scènes in de docu. Il faut le voir. Sofiane die in de voetsporen van zijn vader een bokswerking uit de grond wil stampen. Zijn pa was/is een begenadigd bokser die in open lucht de knepen van het boksen toont. Het gaat om met elkaar omgaan, een gezonde discipline kweken … De gasten die klein behuisd leven in de slechte appartementen vinden een uitlaatklep, doen hun verhaal, aanvaarden dat ze vijf keer moeten pompen …

ANDERE VERHALEN

Andere verhalen vertellen en die naar buiten brengen. De leefomstandigheden aankaarten en politieke aandacht vragen.

Intussen galmt Wild thing van Iggy Pop door de boxen. “Hot thing”, zegt Willy tegen Rita. Het voelt niet aan als seksisme. Misschien is Rita wel het equivalent van drie sociaal werkers waard? Hoeveel lief en leed werd hier al niet gedeeld? En niet alleen tijdens de kantooruren.

Ik geraak aan de praat met een jongen met een Ghanese achtergrond. Mijn fietsreizen hebben zijn interesse gewekt. “Ik kan enkel hard lopen als de politie achter me aan zit”, klinkt het bij de vraag naar zijn sportleven.

Ik denk dat mensen kunnen lijden onder hardnekkige negatieve stereotypen, onder sterke wij-zij verhalen. Op Nieuw Gent is het veel complexer en intenser samenleven dan in een doorsnee wijk in Vlaanderen. Armoede is er gekoppeld aan superdiversiteit en slechte  woonkwaliteit in massieve mastodontblokken. Ik denk dat we als sociaal werkers meer koffie moeten drinken in de café Terminus’en van deze wereld.

SLOTVRAAG

Hebben bewoners van de chique huizen in De Pintelaan ooit contact met de bewoners van pakweg de Kikvorsstraat? Ik denk dat we leven in extreem verschillende leefwerelden.

Lokeren: een trage, rijke babbel over de polen en alles daartussenin

VERSLAG VAN DE BABBEL OVER POLARISATIE

Er komen vrienden en kennissen uit alle windstreken. Uit Wetteren, Gent, Ruddervoorde, de meesten uit Lokeren. Niet iedereen kent elkaar en die nieuwe verbindingen ontroeren me vaak. Tuur die nog na de sessie uren met Ronny blijft napraten, Pieter die een diepe connectie met Luc over Cuba en muziek vindt.

Het tragische nieuws van de dood van Caroline Pauwels is vers, ze wordt genoemd. En dus is ze niet dood, maar blijft ze sterk inspireren.

We injecteren wat poëzie en muziek als opener. Stijn De Paepe en Maarten Inghels, Luc zingt Wannes van de Velde.

SAMEN ANALYSEREN

De workshop wil variëren, wil uitwisselen, wil uitbreken uit vaste gedachten. Eerst bouwen we in een twee-aan-tweetje aan een ‘wall of polar’. De associaties met het thema verrassen vaak: ruimte, taal, uitsluiting, extremen, groep, begrip, biologie, verdeeldheid, delen en benoemen.

Ik tracht het boek Polarisatie van Bart Brandsma (met stip door Marjan van het Hannah Arendt-instituut op de leeslijst gezet – daar heb je al meteen een van de vele verdiensten van Caroline) op twee flappen samen te vatten, wat kader te geven, niet te nemen of te laten, Tuur laat later weten dat zoiets ok is.

EEN MOOIE DEELRONDE MET VEEL RIJKE BOTSENDE GEDACHTEN

Er hangen 32 stellingen, gedachten, boutades, filosofietjes, stukjes interview aan de verandaramen met kauwgum. Deelnemers worden gevraagd er ééntje uit te pikken die hen raakt, waar ze het hoegenaamd wel of niet mee eens zijn. De op de ommezijde volgeschreven oude affiches van de Lokerse Queesten (is het thema polarisatie geen boeiende queeste?) zijn van Bart De Wever, Ignaas Devisch, Khalid Benhaddou, Dyab Abou Jahjah, Fikry el Azzouzi, Bjorn van het Vagevuur, Robert Haebeck, Griet Vandermassen, Martha Gessen, Marlies De Munck …

Er is veel rijkelijks dat ik niet noteer. Ik probeer – zoals Pauwels oproept – zowel verwondering als verontwaardiging toe te laten. Iemand zegt: “Het is ook belangrijk om te spreken, maar wel geweldloos. Het is belangrijk dat we elkaar ruimte geven. Het gaat over de brug tussen het persoonlijke en het maatschappelijke leven. Er is vraag naar meer aandacht voor verbindende communicatie in het onderwijs, we laten te weinig gevoel toe in onze contacten met anderen. Waarom heeft de minister van onderwijs het nooit over emotionele intelligentie? We zijn toch meer dan onze bovenste vijf centimeter?”

WAAR ONTSTAAT DE VERRIJKTE SYNTHESE?

We polariseren te pas en te onpas, kiezen snel een kamp en zitten daar dan in vast. Gerard Walschap passeert, ook Liliane Saint-Pierre met haar Soldiers of love. Het wordt nooit zweverig. Er worden bijvragen aan elkaar gesteld, maar we proberen die noodzakelijke ruimte in het gesprek te creëren. Het gaat over woordgebruik, en om daarin zorgvuldig zijn. Dialectisch materialisme. Dat uit these en antithese vaak synthese volgt. Iemand baalt ervan als er omfloerst wordt gepraat: noem een appel zuur of zoet, maar doe het. De Stad van Axen, Marx, Luc en Marita zingen het bloedmooie La Frontera in een vlekkeloos Spaans.

HET LANGE NAKEUVELEN ONDER DE APPELAAR

Mijn beste maat Ronny krijgt het laatste woord. Van het formele gedeelte dan toch. Hij roept op om te vertrekken van de realiteit en niet van geruchten. Het is een rijke afsluiter.

Maar afsluiten doen we niet. We blijven hangen. Er is nog Westmalle, tomatensoep, spirelli’s die smaken … We serveren al onze resten, er vallen pruimen uit de boom.

Tuur uit Wetteren en Inge uit Dendermonde willen de workshop ook bij hen laten doorgaan. Voor enkele Gageleers kom ik graag. Het is een mooi compliment, maar vooral een mooi eerbetoon aan Caroline. Dit soort gesprekken had ze zeker de moeite waard gevonden.

POLARISATIE ONDER DE NOTELAAR

Dominique Willaert	Privébericht aan Stefaan Segaert 4/7/22	“Het te pas en te onpas gebruiken van de term polarisatie maakt dat mensen die zich radicaal tegen onrecht verzetten in de hoek worden gezet”
Ignaas Devisch	Boek: Het empatisch teveel (2019)	“Empathie helpt banden smeden, biedt uitzicht op een goed, sociaal leven en is ook een stevige basis om onze betrokkenheid met de wereld, de mensen en de dingen te onderhouden, naast wat de overheden en instellingen voor ons regelen”
Koen Vidal	De Standaard 5/11/22	“Activist Cornel West sprak over de nood aan love warriors, mensen die blijven ijveren voor het samenbrengen van een maatschappij die erg gepolariseerd is”
Marlies De Munck	8/7/22	“Wat we nodig hebben is een derde ruimte, tussen de uiterste polen in. Een ruimte die het dualistische denken overstijgt en waar het werkelijk veilig denken en spreken is.”
Bjorn – Het Vagevuur	In gesprek met Stefaan Segaert juli ‘22	Al die groepen in het Vagevuur in Lokeren zorgen voor spanningsvelden maar die zijn niet interessant. Het Vagevuur wil een plek zijn waar jongeren die elkaar eerder niet zouden kruisen, elkaar net wel tegenkomen. Bijvoorbeeld de OKAN-klas die zich afvraagt wie die middag-instuivers van het VTI zijn…”
(?)	De Standaard 4/7/22	Nederlands Boerenprotest wordt een echte boerenkrijg “”Eerder liep het zwartepietendebat geregeld helemaal uit de hand. De Nederlandse samenleving is harder geworden. De debatcultuur maakt plaats voor een scheldcultuur.”
Ignaas Devisch	Boek: Het empatisch teveel (2019)	“Empathie is een slechte raadgever bij het verdelen van publieke middelen omdat het kan leiden tot eenzijdigheid of selectiviteit.”
Hilde van den Eynde over Griet Vandermassen	De Standaard Magazine juli ‘22	“Met haar betoog dat veel ‘genderclichés’ gewoon kloppen en diepe evolutionaire wortels hebben, strijkt ze klassieke feministen tgen de haren in. Voor hen zijn biologische verschillen taboe, omdat ze vrezen dat die als excuus gebruikt worden om vrouwen te discrimineren.”
Ignaas Devisch	Boek: Het empatisch teveel (2019)	“De kern van een democratie ligt erin besloten de verdeeldheid te organiseren in plaats van ze af te stoten.”
Frans Verhoyen (?)	De Standaard 5/11/20	“Dit waren haatverkiezingen. Aan de ene kant de mensen die Trump haten (…). Aan de andere kant de mensen die de mensen haten die Trump haten. Niets daarvan is opgelost. Amerika is op veel terreinen verdeeld, maar eensgezind in haat.”
Virginie Platteau	Over de warmste week	“Het aanbod aan goede doelen groeit, ook in de buurlanden, omgekeerd evenredig met het sociale beleid van wankelende regeringen. Liefdadigheid moet beleidsmaatregelen corrigeren. Liefdadigheid die haaks staat op sociale rechtvaardigheid.”
Fikry El Azzouzi	‘Boeh’ Baas over eigen hoofd	“Laten we er geen doekjes om winden. De avonden waar wij ons in bevinden zijn nog nooit zo spannend geweest. De geest is uit de fles en hield een dronken feest van angst, haat en polariseren.”
Anissa Boujdaini	‘Boeh’ Baas over eigen hoofd	“Ik drink mijn bittere, koude koffie met vermeende identiteiten, ongevraagde meningen die als waarheid geponeerd worden en schep blijkbaar de verwachting dat ik, enkel om mijn bruine lichaam en donkere haren, altijd klaarsta om theologische gesprekken te voeren.”
Ignaas Devisch	Het empatisch teveel	“Moeten we ons dan constant slecht voelen, of in elk geval zolang niet alle onrecht uit de wereld is verdwenen? Of is het het beste als we alle goede doelen afschaffen en de wereldorde omverwerpen?
Bart De Wever	Botsen de beschavingen?	“De confrontatie met de islam zorgt ervoor dat de samenleving gespleten aanvoelt en is een nieuwe voedingsbodem voor polarisatie.”
Manu Claeys	‘Red de democratie’ over Oosterweel en co	“We moesten wegraken uit het bod van meningen, argumenten en stellingnames die polarisering in de hand werkten en het conflict op de spits dreven.”
Griet Vandermassen	De Standaard magazine, juli 2022	“Nogal wat mensen vinden feministen te manvijandig, een tikje bitchy en te sturend. Ze zouden teveel willen opleggen hoe andere vrouwen zich moeten gedragen: ambitieuzer, een carrière nastrevend, voltijds werkend.”
Manu Claeys	‘Red de democratie’ over Oosterweel en co	“Verdelend groepsdenken stimuleren zit in het electorale systeem ingebouwd, evenals het conflict. In die zin schuren dictaturen en democratieën in hun huidige gedaanten dicht tegen elkaar aan, er is veel cross-over op dat vlak (…)
Anissa Boujdaini	‘Boeh’ Baas over eigen hoofd	“Er zijn gesprekken die niet dienen om via dialoog tot oplossingen te komen, maar om bevrijdingsprocessen te vertragen. Zolang er gepraat wordt, wordt er geen concrete actie gevoerd.”
?	‘Boeh’ Baas over eigen hoofd	“As we say in Germany, if there’s a Nazi at the table and 10 other people sitting there talking to him, you got a table with 11 Nazis”
Masha Gessen The New York Times	De Standaard 4/10/2020	“Soms ben ik het eens met een columnist, maar een bladzijde verder maak ik me weer druk. Zo hoort het. Je wordt blootgesteld aan andere meningen.”
Khalid Benhaddou	Botsende beschavingen?	“Als ze een debat organiseren, brengen ze altijd twee pushers samen en nooit gastsprekers die iets genuanceerder zijn. Die zijn niet zo interessant.”
Bart De Wever	Botscende beschavingen?	“Je gaat de anderen actief uit de weg en begint in aparte kokers te leven. Zo groeit polarisatie, het ‘wij’ en ‘zij’ of zelfs het ‘ik’ en de ‘andere’.
Corry Hancké (?)	Artikel in De Standaard Magazine, ‘De groene jongen die 0 moest redden” Juli ’22,	“Robert Hoebeck (groene minister in Duitsland, nvdr) heeft veel moed. Hij gaat zelfs naar zijn tegenstanders om een draagvlak te vinden. (Blockhaus over Hoebeck) “Je wordt alleen gehoord als je zelf luistert.” (Hoebeck zelf)
Nawel Kolbi (?)	‘Boeh’ Baas over eigen hoofd	No, I won’t take it off “Because a muslim woman is either oppressed or depressed. Too dressed or less dressed. But never progressed for these so called politicians”
Masha Gessen	De Standaard, over VS, 4/10/’20	“Verschillende maatschappelijke groepen verwijderen zich van elkaar en hebben nauwelijks contact met elkaar”.
?	De Standaard, juli ‘22	Op Twitter heerste even vrede. Lang heeft dat niet geduurd. “Ondanks de inspanningen vanuit overheden, middenveldorganisaties en Twitter zelf, blijft de toxiciteit op Twitter toenemen.
Bart De Wever	Botsende beschavingen?	“Polarisatie is een situatie waarin je je medemensen niet langer ziet als partners in een dialoog maar als vijanden, mensen met wie je niet spreekt en over wie je alle negatieve verhalen gelooft”
Khalid Benhaddou	Botsende beschavingen?	“Ik zie dat er rond mijn religie heel vaak wordt gepolariseerd. Ik probeer dat te overstijgen en te zoeken naar manieren om te verbinden met anderen”
Bart Brandsma	Polarisatie, 2016	“Polarisatie begint daar waar de Maastrichtenaar heel zeker weet hoe arrogant Hollanders zijn, terwijl de tegenpartij zo z’n gedachten koestert over sjoemelende Limburgse feestneuzen. Bij polarisatie gat het altijd om 2 identiteiten die tegenover elkaar worden geplaatst.”
Khalid Benhaddou	Botsende beschavingen?	“Zonder polarisatie hadden we vandaag geen vrouwenrechten, geen holebirechten. Het is door degenen die op de barricaden zijn gaan staan en rond die thema’s polariseerden en hun rechten opeisten dat we als samenleving vooruitgang hebben geboekt.

Het vagevuur in Lokeren: over de kracht van een gedeelde plek

Ik spreek af met Bjorn voor een gesprek over polarisatie. Een monument van een jeugdhuiswerker. Hij zegt rake dingen. Hij kent de wereld. De wereld van Lokeren. En ook van diep gekwetste mensen.

Deze kerel blijft me intrigeren: zijn intelligentie, het benoemen van zijn eigen valkuilen, zijn kunst om te breien, te verbinden, mogelijkheden te zien, zijn levenswijsheid …

Ook … zijn tomeloze energie, zijn liefdevol mensen zien, zijn diep gemeende hunker naar meer sociale ongelijkheid, zijn rake observaties, zijn handige handen, zijn analytisch vermogen, zijn interesse in mensen, zijn zich niet opdringen en toch aanwezig zijn …

Ik geraak niet uitgekeken op deze kerel. Bjorn for major and president!

AFSPRAAK MET EEN MONUMENT VAN EEN JEUGDHUISWERKER

Bjorn is de boomlange jeugdwerker van het Vagevuur, een ferm uit de kluiten gewassen jeugdhuis in hartje Lokeren. Als ik arriveer, is hij bezig met een houtplaat op maat te zagen voor een basketring.

In het Vagevuur komen heel verschillende gasten over de vloer. Sommigen luisteren naar harde metal genre Korn, anderen (over)leven in de huizen van jeugdzorginstelling Hagewinde, Bjorn vertelt me ook over de meiden met een Marokkaanse achtergrond die Kaoutar samenbrengt via de werking Diversa. Er zijn ook jongeren die ostentatief sokken dragen met Vlaamse leeuwen op. Daar niet keihard tegen ingaan, is de strategie van het Vagevuurteam. Niet zeggen ‘dat er iets mis is met die sokken’. Open jeugdhuiswerking, iedereen is welkom, jongeren met verschillende referentiekaders en ideologische achtergronden.

EEN GEDEELDE GEëNGAGEERDE PLEK  

Jeugdhuis Vagevuur kiest ook heel uitdrukkelijk om een gedeelde plek te zijn met bijzondere aandacht voor wie een lastig leven heeft. Engagement siert de plek, het is er zelfs het DNA van. De beroepskrachten vind je zowel aan de toog als op straat.

We weiden uit naar het thema polarisatie. Bjorn dist het ene boeiende verhaal na het andere uit zijn mouw. Een jongen met Armeense wortels vraagt uitleg bij een LGTBQAI+-sticker die aan de buitendeur hangt, Bjorn geeft uitleg, de jongen komt met een bezoeker van het college in contact wiens beste vriend homo is, Bjorn maakt zich uit de voeten en laat die twee dialogeren.

Jonge moslima’s in Lokeren gaven enkele jaren geleden te kennen dat ze veel drempels ervaren rond vrije tijd. Zo leert Samira het Vagevuur kennen via de meisjeswerking Diversa. Intussen is ze als vrijwilligster ingeschakeld, ze kuist vier keer per maand. De mama gaf haar fiat, zij kent Bjorn dan weer via het buurtwerk van enkele huizen verder. Samira doorbreekt clichés, ze luistert naar snoeiharde muziek als ze de plakkerige vloeren dweilt.

EXPERIMENT

Al die groepen in huis zorgen voor spanningsvelden, maar die zijn net interessant. 4Het huis in de Kazernestraat’ wil een plaats zijn waar jongeren kunnen experimenteren. Waar jongeren die elkaar eerder niet zouden kruisen elkaar net wel tegenkomen. De OKAN-klas die zich afvraagt wie die middaginstuivers van het VTI zijn. Waar het kan, worden cross-overs georganiseerd. Maar de meiden van Diversa komen samen als er geen ander volk in huis is. En ook dat zal evolueren, zal in beweging blijven. In het Vagevuur is niets statisch.

VAGEVUUR IS NIET VIES VAN POLITIEK

Vagevuur gaat er ook prat op om te politiseren. Het signaal rond psychisch onwelzijn (eenzaamheid onder jongeren in volle coronatijd hakte er zwaar in) leidde tot een nieuwe functie: een outreachende therapeute. Er waren (weliswaar moeizame) gesprekken met minister Diependaele en met het Wase sociaal verhuur kantoor over de prangende woonnood voor jongeren, jongeren die zeer slecht behuisd zijn of erger, sofaslapers. Er volgt nog een manifest en een ‘lawaaierige actie’ eind dit jaar om aan te klagen. J’accuse van Emile Zola, ook dat is Bjorn ten voeten uit …

BJORN IS TRIPLE B

Voor jeugdhuis Vagevuur is eigenaarschap geen holle slogan. Verschillende groepen en individuen kunnen er hun ei kwijt. Met respect voor elkaar. Maar het begint met beleid, met keuzes, met visie. Het gaat niet vanzelf. De basketring kreeg Bjorn gisteren in handen, straks hangt hij op de koer. De jongeren bepalen wat er gebeurt. Dat vraagt veel triple B van Bjorn: beschikbaarheid, bereikbaarheid, betrokkenheid.

Zijn smartphone staat vaak roodgloeiend. Hij observeert voortdurend, denkt na over de toogbabbels, Bjorn is een breier, hij verbindt. Bjorn zal polsen bij Leo uit Lokeren en Lana uit Iran of ik met hen een dubbelgesprek kan voeren. 

TIJDENS HET VOETBALLEN BEN IK NIET IN DE GEVANGENIS…
(dat geldt ook voor die van KFC Herent)

Tussen tien en dertien uur heb ik drie beklijvende gesprekken over het belang van sport en buitenploegen die op zondagmorgen in de gevangenis van Leuven Centraal komen sjotten. Sabine De Bock van De Rode Antraciet heeft de gesprekken geregeld, net als de toelating om me tot in het cellencomplex te brengen. De oude stenen tegel op de binnenkoer vermeldt 1860: dit huis voor wie veroordeeld is, werd 162 jaar geleden in gebruik genomen. Dit huis heeft (te) veel gezien, zou Boudewijn de Groot zingen …

ZOT VAN VOETBAL

Leuven Centraal is een gevangenis van vooral langgestraften. Zowel Kader als Bjorn hebben al behoorlijk wat jaren in de bajes op de teller. Wat ze gemeen hebben? Zot van voetbal. Ik denk dat ze het zonder sport amper zouden overleven, zo leid ik af uit hun energieke getuigenis.

Ook al zijn de omstandigheden verre van ideaal en niet te vergelijken met keurige sporthallen in pakweg Heverlee of Mariakerke. Er wordt gespeeld op een grillig betonnen oppervlak, je verslijt schoenen aan de lopende band, er is niet altijd een deftige bal beschikbaar …

Als er ploegen van buiten de muren komen – de reserven van KFC Herent bijvoorbeeld – kijken ze daar reikhalzend naar uit. Naargelang het kaliber dat ze ontvangen, stellen gedetineerden een passende ploeg op. Zowel Kader als Bjorn zijn daarin formeel: het gaat niet zomaar om een balletje trappen, maar om winnen. Om achteraf ook met de glimlach te kunnen verliezen.

PLOEGEN VAN BUITEN

“Ploegen van buiten doorbreken de routine. De wereld is hier zo klein, zo monotoon, zo voorspelbaar, zo hypergestructureerd”, zegt Kader. “Het doet enorm deugd, het is helemaal anders dan gedetineerden onder elkaar”, vertelt Bjorn. En voor de 40% gedetineerden die nooit bezoek krijgen (een hallucinant hoog aantal, ik schrik bij dat cijfer) op een populatie van vierhonderd ‘vaste bewoners’ is het nog zoveel belangrijker.

“We worden bovendien niet als een strafblad benaderd, maar als talentvolle voetballers”, vertellen ze. Van Kader wordt gezegd dat hij danst op het veld, als een dribbelkoning. Na een uurtje voetballen is er ook een half uurtje voorzien om te ‘socialisen’. Dat bouwt Sabine De Bock bewust in. Misschien is die overlappende zone wel de essentie van het hele zondagmorgengebeuren?

KAMINSKY

In Brasserie Kaminsky herinnert Sander – verbonden aan OHL als keeperstrainer, ex-eerste provincialer van Herent, speelt nu bij de reserveploeg – een banaal gesprek met R. over merken van keepershandschoenen na een partij. Een ander gedachtensouvenir is de uitspraak – ook al werd Herent die ochtend ingeblikt met 13-4 door de eeuwige thuisploeg – dat “jullie toch de winnaars zijn, omdat je straks naar buiten mag”. Is dat wat ze galgenhumor noemen?

VOORBIJ DE OPDELING

De publieke opinie, krantenstukken, aan de familietafel: er zijn vaak hele scherpe opdelingen tussen zij (gedetineerden) en wij (zuiveren, vrij van zonde). Samen voetballen doorbreekt die strakke stereotypen. Er is veel meer dat bindt dan scheidt op zo’n zondagmorgen: we houden allemaal van Kevin de Bruyne, zien uit naar een volgende interland van de Rode Duivels … Sporten is een uitlaatklep, verschaft identiteit, zorgt voor eigenwaarde, zelfvertrouwen, trots. Herkenbaar?

De Rode Antraciet zoekt binnen de vaak strakke marges voor hulp- en dienstverlening aan gedetineerden naar een maximum aan invulling. Vanuit het eenvoudig principe: sport is een mensenrecht. Ook wie gevangen zit, blijft deel uitmaken van de samenleving.

Bij het verlaten van de oude gesloten burcht aan de Geldenaakse Vest moet ik een aan zin van  Juli Zeh uit Speeldrift denken: “Het spelen dwong tot gelijkheid, omdat voor alle spelers dezelfde voorwaarden golden” (p.210).

BUURTWERKER MICHAEL PENDELT TUSSEN DE VELE CULTUREN EN MENINGEN IN MEULENBERG 

IK WAS NOG NOOIT IN MEULENBERG… 

Bakkerij Eyub in de Koolmijnlaan 6… Ik fiets in een wirwar van straten. Ik maakte al kennis met Rachid die me de weg naar het buurthuis van Michael en Vera heeft getoond, ze zijn hier duidelijk goed gekend. 

Ik praat lang met Bekir die de kantine van de Turkse moskee opent en drie jaar onder de grond in Zolder heeft gewerkt. De koffie kost 1 euro. De wijk in Kallo waar ik werk, lijkt wel een dwerg tegenover Meulenberg. Ik ontdek dat veel mensen voor Trabzon supporteren, en dat er tien Turkse vrouwen aan de zumbalessen hebben deelgenomen. Veel handelszaken hebben betere tijden gekend. “De Italianen zijn vertrokken”, vertelt Bekir. Een café – met de rolluiken naar beneden – heet zelfs De Puinhoop. 

Ik heb heel wat vragen voor mijn vrijdag-interview: Waarom heeft de wijk een slechte naam? In welke mate lijden bewoners daaronder? Is er sprake tussen een wij en een zij, namelijk tussen het centrum van Houthalen en de wijk? Welke accenten en beleidskeuzes maakt SAAMO Limburg om te depolariseren? Wat is de relatie tussen een attractieve publieke ruimte en de verbinding tussen bewoners? 

Wordt morgen vervolgd…

Ik vraag Michael hoe lang hij al in Meulenberg werkt. We kennen elkaar van de online basiscursus bij SAAMO. Er staan tien werkjaren op zijn teller bij SAAMO (voorheen RIMO Limburg), sinds drie jaar werkt Michael in deze wijk. 

VERLIEFD OP DE DIVERSITEIT 

Wat hem aan Meulenberg fascineert? Michael moet niet lang nadenken: “De diversiteit, de schoonheid ervan, de kans om als werker andere culturen te ontdekken, zowel in de breedte als in de diepte. Maar er zijn ook moeilijkheden in het samenleven: er wordt veel geroddeld, de sociale controle is soms wat verstikkend, de twee grootste etnische groepen – Turken en Marokkanen – leven erg gesegregeerd. Het blijft zoeken.” 

Wat betekent polarisatie in deze wijk? Is er een sterk wij-zij denken in de wijk, in Houthalen? Hoe we het ook draaien of keren, de wijk Meulenberg roept vaak negatieve associaties op. Nog meer buiten dan binnen de wijk. “Ik heb ook al ontdekt dat ik als buurtopbouwwerker, als bruggenbouwer niet het nulpunt ben, met onze pro-diversiteitshouding en het aankaarten van thema’s als racisme, maar ook met mijn progressieve mening rond ethische thema’s als LGTBQIA+ heb ik al kant gekozen. Evengoed heb ik begrip voor conservatieve meningen en heb ik ook gesprekken met bewoners die uitgesproken negatief staan tegenover diversiteit of die op de ethische as eerder conservatief kunnen genoemd worden. Ik ga die gesprekken niet uit de weg, ik wil er niet alleen zijn voor mensen die denken als ik.”

VERBINDING 

“En we zetten als SAAMO natuurlijk ook in op verbinding. Een traject zoals Buren zoals we ze niet kennen in samenwerking met Motief en Avansa, of de organisatie van de jaarlijkse iftar zijn erg succesvol en worden druk bijgewoond. We trachten ook de vele diverse talenten van de wijk een forum of zelfs een podium te geven. Suleyman organiseert graag filosofische avonden, Kani is ondanks een grote motorische beperking een rolmodel rond sport. In samenwerking met het cultureel centrum Casino trachten we talent uit de wijk te laten stralen op een écht podium.” 

EEN WIJK MET VEEL LAGEN 

Er valt veel over de wijk te vertellen. Eerst het positieve. Er is veel ontroerende buurtsolidariteit, “het kleine helpen” noemt Michael dat. De taalleergroep van LIGO kent een enorme deelname. Er is veel publieke ruimte en dat geeft dus veel kansen voor sport, voor rust, voor zitbanken … 

Maar er zijn ook uitdagingen: een gebrek aan burgerschap bij veel bewoners, vandalisme, een gebrek aan nabije dienstverlening, de fysieke en mentale barrières tussen de wijk en de rest van de gemeente, bewoners met een uitgesproken kwetsbaar profiel zoals ex-gedetineerden, mensen met een psychiatrische problematiek, mensen met een verslavingsproblematiek, vrouwen in isolement die willen scheiden … 

OPTIMIST 

Michael verliest er de glimlach niet bij. Hij lijkt een geboren optimist. Een krak in het agogisch en politiek werk, twee kernbegrippen in de sector. Het buurthuis moet nog meer een gedeelde ruimte worden, toch is het ook goed dat ze een inloophuis zijn zonder openingsuren. Er is veel zuigkracht van vergaderingen en overleg, maar of de buurt daar altijd beter van wordt? Ik leer Michael ook kennen als een kritische opbouwwerker, hij durft heilige huisjes slopen. Maar ook dat doet hij met een brede smile. “Misschien babbelen we soms te veel, of hindert het vele projectwerk écht structurele verbetering voor bewoners.”

Het blijft een uitdaging om dicht bij de noden en behoeften van de bewoners te blijven, altijd heel erg van onderuit te blijven werken. 

WANDELEN IN MEULENBERG 

We wandelen in de enorme wijk. Er is erfgoed, er zijn zware incidenten geweest in het verleden, er is kunst op de rotondes … We slaan een praatje met een koppel dat net terug uit vakantie aan de Zwarte Zee. Ze nodigen Michael uit om volgend jaar mee te gaan naar Trabzon … het toont mooi aan hoe graag deze SAAMO-werker gezien is. 

Tekst en foto's: © Stefaan Segaert - Foto's in Meulenberg: © Bart Gregoor, stafmedewerker communicatie SAAMO Limburg

Stefaan Segaert