Breng een verhaal in beweging

Rollen en functies, Sociaal-cultureel werken

Blog

De coronacrisis zorgde ervoor dat we anders moesten gaan samenleven en daar waar het samenleven verandert, wordt ook het sociaal-cultureel werk uitgedaagd. Inhoudelijk zette de crisis bestaande maatschappelijke uitdagingen – mentaal welzijn, druk op openbare ruimte, gezondheidszorg – op scherp. Daarnaast werden organisaties methodisch uitgedaagd. Ze moesten zich online bewegen en ook daar hun achterban mee krijgen.

Hoe kom je online tot een verhaal dat beweegt? Dat is een erg belangrijke vraag wanneer je online beweging moet maken. Nu je opnieuw online én live werken in meer vrijheid kan combineren, blijft het nuttig om te kijken naar de manieren waarop het digitale je maatschappelijke beweging kan versterken.

In een lerend netwerk zochten we met praktijkwerkers van Avansa Mechelen, GetBasic, De Maakbare Mens en Pax Christi Vlaanderen naar de online verhalen die hun organisatie in beweging brachten. Ze deelden goede ervaringen en valkuilen in hun experimenten.

Samen kwamen ze tot een strategisch kader om met een digitale bril te kijken naar maatschappelijke verhalen. Het kader ziet maatschappelijke beweging breder dan actievoeren of een campagnedag. In een maatschappelijke beweging krijgen mensen de kans om hun verhaal te verspreiden, in interactie te gaan met verhalen van anderen en vanuit de inspiratie die de verhalen hen brengen in actie te komen.

1) Verhalenvertellers

Wie maatschappelijke beweging maakt, verheft datgene wat individueel raakt tot een publieke zaak. Je begint dus met het zoeken naar een verhaal dat weerklank vindt. In dat verhaal breng je de ervaring van een persoon, groep of gemeenschap over. Door taal of beelden nodig je anderen uit om zich te laten raken door dat verhaal.

Verhalen pik je op tijdens je werk, in je contact met mensen, groepen en gemeenschappen. Al scrollend en klikkend verzamel je online verhalen. Zowel het ‘grote’ nieuws dat (sociale) media brengen als de kleine verhalen in buurtgroepen of in de Whatsappgroep van een vereniging kunnen je inspireren. Verhalen kunnen concrete getuigenissen zijn van mensen, kiemen van een burgerproject of thema’s die je tussen de regels door ziet schemeren. Het is een mooie kans om je als sociaal-cultureel werker te laten raken door die schijnbaar alledaagse anekdotes.

Van zodra een verhaal je in het oog springt en je inspireert, kan je dat als sociaal-cultureel werker versterken. Je geeft er woord of beeld aan en kadert het verhaal. Als sociaal-culturele organisatie zet je verhalen in om mensen te bewegen tot een meer duurzame, solidaire en inclusieve democratie. Het verhaal dat jij brengt, moet de anekdote – die misschien voor jou de inspiratiebron was – overstijgen.

Je zoekt een verhaal dat nuance brengt. Een verhaal dat toont waar het nu misloopt en waar er alternatieven liggen. Mensen, groepen en gemeenschappen moeten zich rond dat verhaal kunnen verbinden. Je zoektocht naar nuance geeft een maatschappelijk verhaal diepgang, maar maakt ook dat je verhaal niet altijd in één zin of beeld te vatten is. Zeker wanneer je verschillende kanten van het verhaal wil tonen, raakt de duidelijkheid soms zoek.

Online heb je de mogelijkheid om verschillende perspectieven rond één verhaal samen te brengen. Op één webpagina kun je blogs, video’s en verschillende activiteiten naast elkaar tonen. Iedere vorm spreekt andere mensen, groepen of gemeenschappen aan en toont een ander aspect van dat verhaal. Je kan een interview met een expert uitschrijven in een artikel of het monteren tot een explainer video. Je kan kwantitatieve gegevens – die een verhaal feitelijk kunnen onderbouwen – online aantrekkelijk brengen in een interactieve kaart of op visuele grafieken. Een lotgenotengroep kan een getuigenis neerschrijven. In een podcast geef je mensen die minder zichtbaar zijn in publieke debatten letterlijk een stem. in filmpjes en foto’s toon je de weerslag van een live bijeenkomst. Offline input kan je ook in je online verhaal verwerken.

Omgekeerd kan je online verhalen laten interageren met de offline wereld. QR-code-wandelingen of audiotours leggen een digitale laag over de (publieke) ruimte. Wat anders misschien een betekenisloze plek bleef, wordt dankzij het digitale de drager van een verhaal. Via gamification worden deelnemers spelers in een andere wereld en beleven ze zo een verhaal vanuit een nieuw perspectief. Met de combinatie van offline en online werken, zorg je voor een meer sensitieve ervaring van je maatschappelijk verhaal.

2) Medezeggenschap online

Lees meer over medezeggenschap.

Je vertelt en toont een verhaal in de hoop dat het gaat leven en zich maatschappelijk gaat bewegen. Je wil dat mensen aan de slag gaan met je verhaal, het zichtbaar maken, erop reageren … Als mensen zich dat verhaal eigen maken, dan verhoogt de gedragenheid van je maatschappelijke beweging. Je mikt niet alleen op lezers of kijkers, maar ook op deelhebbers die actief aan de slag gaan met je verhaal.

De grens tussen de passieve kijker, lezer of luisteraar en de actieve deelnemer ligt online anders. In een debat het woord nemen vraagt een andere inzet dan online een reactie typen. Die inzet is niet positief of negatief, maar je kan er wel mee spelen.

Net als offline zijn er verschillende gradaties tussen deelnemen en deelhebben. Als je naar medezeggenschap en betrokkenheid streeft, is het goed dat mensen op verschillende manieren met je verhaal aan de slag gaan.

Heel laagdrempelig kan je mensen vragen je berichten te delen en zichtbaar te maken op hun eigen platform. Dat is geen groots engagement, maar toch sluiten mensen zich openlijk aan bij je beweging. Bovendien kunnen gedeelde berichten zorgen voor de doorstroom van nieuwe lezers of kijkers.

Door je foto’s, tekst, links of video’s te integreren, kunnen mensen je inhoud onderdeel maken van hun eigen verhaal. De doorstroom naar je berichten is dan kleiner, maar meer op maat van de mensen die delen. Ze maken zich je verhaal meer eigen.

Omgekeerd kan je mensen ook vragen om eigen beelden of tekst aan te leveren om je verhaal te verrijken. Je bouwt dan met hun ervaringen aan een breed maatschappelijk verhaal.

Door in te zetten op online medezeggenschap geef je mensen de kans om te groeien in hun inzet. Online verhalen zijn minder vluchtig dus de groeikans is minder afhankelijk van het momentum. Wie regelmatig een reactie op artikels of fora plaatst, kan je na enige tijd aanspreken en vragen zelf een tekst te schrijven. Misschien kan je die persoon vragen zich ook live aan te sluiten bij je organisatie.

Een verhaal in beweging brengen vraagt om een dramaturgie waarbij je mensen meeneemt in een verhaal, hun eigen stem daarin een plek geeft en zo het verhaal samen verder brengt. Daarvoor is het nuttig te bekijken waar het verhaal beklijft en blijft hangen en waar mensen afhaken. Met online data-analyse krijg je in beeld welke kanalen werken, wat interactie genereert en waar misschien extra communicatie nog nodig is. Via UTM-codes kan je zien via welke kanalen mensen bij je verhaal terechtkomen. Zelfs in meer standaard bezoekersaantallen op je site kan je aflezen welk verhaal aantrekt.

3) Inspirerende interactie

Als je de individuele anekdote wil overstijgen en tot een publiek verhaal wil komen, dan is het essentieel dat je ook een publiek debat op gang brengt. Met hun reacties in de commentsectie van socialemediaberichten of tijdens een online debat voegen mensen iets toe aan je verhaal. Ze brengen nieuwe perspectieven binnen en worden deel van het verhaal dat zo organisch kan groeien. Je maatschappelijke verhaal groeit door interactie, maar je moet bewust stilstaan bij de manier waarop je je interactie online vorm kan geven.

Door in te zetten op online interactie hef je de drempel van fysieke afstand en verplaatsing op. Als je achterban geografisch verspreid is of moeite heeft om naar één centrale locatie te komen, dan krijg je hen online makkelijker samen. Je brengt online ook makkelijker meer mensen samen. Dat samenkomen vanop afstand kan je organiseren in een zoomsessies, maar evengoed in een digitale metaverse. In dat geval is er – respectievelijk via camera of via avatars – een live ontmoeting.

Je kan ook interactie stimuleren via een forum of (in een gesloten groep) op sociale media. De ontmoeting is dan niet live, maar het gesprek en de reacties tonen wel een groep die op elkaar betrokken is. Bovendien is het momentum van de interactie minder snel voorbij, omdat forums openblijven en verdere reacties op artikelen kunnen uitlokken, lang nadat de oorspronkelijke actie heeft plaatsgevonden.

Je kan digitale kaarten inzetten om letterlijk te tonen hoe wijdvertakt en breed gedragen je organisatie is. Vandaag tonen veel organisaties hun lokale afdelingen en verenigingen al op een digitale kaart. Je kan hierop verder werken en bijvoorbeeld de beelden van lokale acties rond een landelijke campagne samenbrengen. Dat kan zelfs op internationale schaal.

Als sociaal-cultureel werker wil je mensen uitnodigen tot interactie, maar je wil ook dat die interactie goed verloopt. Online heb je minder vat op een groepsdynamiek waarin de afstand tussen deelnemers letterlijk en figuurlijk groter is. Want hoewel de lage drempel van een online reactie veiligheid kan geven, kan die ook zo laag zijn dat mensen niet nadenken en verglijden in haatreacties.

Je kan die dynamiek bespelen door de interactie tussen deelnemers te sturen. Net als in offline debatten kan je met een afsprakenkader de grenzen aangeven waarbinnen reacties en interacties kunnen plaatsvinden. Vervolgens kan je in je rol van moderator ook meer direct reacties controleren. Dat vraagt tijd, maar kan de interactie zuiverder houden. Als moderator van een eigen forum kan je reacties beheren en verwijderen wanneer ze niet volgens afspraken verlopen of inhoudelijk afdwalen. In een live debat bij een webinar kan je een selectie maken van vragen van deelnemers en die hertalen wanneer je ze voorlegt (Meer tips over interactie in webinars vind je in deze inspiratiegids van FARO).

Daarnaast kan je als sociaal-cultureel werker ook met je eigen reacties de groepsdynamiek beïnvloeden. Door doelbewust om te gaan met jouw reacties kan je ook de commentsectie van sociale-media deel maken van je maatschappelijk verhaal. Mediawijs deelt een overzichtelijke houvast voor antwoorden en reacties op sociale media.

In een bewust omgang met online interactie heb je ook oog voor wie minder digitale toegang of -vaardigheden heeft. Socius maakte enkele blogs over hoe je hiermee rekening houdt wanneer je werkt met laaggeletterde senioren, mensen in armoede, anderstalige mensen en mensen met een verstandelijke handicap. Het medium waarin je interactie organiseert moet vertrouwd voelen voor de mensen die je wil betrekken. WhatsApp is bijvoorbeeld door veel mensen gekend en dus laagdrempelig. Alternatieven als Signal, Telegram of Threema zijn dan weer minder afhankelijk van multinational mediabedrijven, maar minder gekend bij het brede publiek.

4) Een breed gedragen verhaal

Door een maatschappelijk verhaal te delen, geef je mensen de kans en ruimte om een positie in te nemen in een publiek debat. Door zich te tonen en uit te spreken rond een onderwerp, nemen ze een maatschappelijk engagement op. Jij wil hen daarin steunen en toont hoe zij hebben bijgedragen aan een maatschappelijke verandering. Het digitale leent zich uitstekend tot het tonen en delen van die verandering.

Met berichten op sociale media, enquêtes of petities breng je soms snel een massa in beweging. Je nodigt mensen op een snelle en eenvoudige manier uit om de manier waarop je verhaal hen raakte, om te zetten in maatschappelijke actie. Met een handtekening brengen ze een eis tot in het parlement, met een financiële bijdrage helpen ze een project te realiseren, met het doorsturen van een e-mail brengen ze een vraag rechtstreeks tot een politicus of bij de media.

Veel online tools maken het bovendien mogelijk die massa ook visueel te maken en te tonen. Zo toont een crowdfundingpagina de voortgang van een geldinzamelingsactie tegenover een vooropgesteld doel. Op een interactieve kaart kan je de lokale acties van een campagne tonen.

Door online interactie te stimuleren en met visualisatie van de online massa, zet je in op een gevoel van verbondenheid. Om je verhaal echt in beweging te krijgen, is die verbondenheid nodig, maar persoonlijke verbinding is online moeilijker te bereiken. De afstemming tussen actie in het “echte leven” en wat je online doet gaat niet vanzelf.

Het aantal likes voor je campagne is nooit gelijk aan het aantal mensen dat mee komt betogen. Dat betekent echter niet dat wie enkel liket of deelt je boodschap niet mee onderschrijft. Door je bewust te zijn van de gradaties in medezeggenschap én de vormen die dit online én offline kan aannemen erken je dat je verhaal op verschillende manieren gedragen wordt.

Een hybride actie combineert de sterktes van het offline en online beweging maken. De keuze om een actie online of live te brengen, past best binnen een strategische afweging waarbij je kiest voor een combinatie van werkvormen die samen zorgen voor een brede gedragenheid.

De ervaringen van praktijkwerkers met online maatschappelijk beweging maken zijn uiteenlopend, ook in het lerend netwerk.

• GetBasic is sinds het begin een onlinebeweging die zich focust op media maken via hun website dewereldmorgen.be.
• Avansa Mechelen werd geprikkeld tijdens corona en blijft experimenteren om hun vertrouwde werkvormen als debat en theater ook online te brengen.
• Bij Pax Christi Vlaanderen kent bijna iedere online enquête ook een papieren tegenhanger. Beide werken, maar bereiken andere groepen.
• De Maakbare Mens weet dat ieder ethisch debat vraagt om nuance, maar ervaarde ook al hoe een onlinegesprek met veel nuance en kennis van zaken kan verlopen.

Die uiteenlopende ervaringen tonen dat beweging maken geen kwestie is van kiezen voor of tegen online acties. Een maatschappelijk verhaal komt immers tot actie wanneer het gedragen is door iedereen die zich offline en online verbonden voelt.

Silke Jaminé