Sociaal-cultureel werk is meer dan wat rommelen in iemands vrije tijd
Al veertien jaar werkt Katrien Loots als sociaal-cultureel werker bij Avansa Kempen. Met zichtbaar enthousiasme vertelt ze over de waarde en de impact van sociaalcultureel werk op individuen, groepen en de samenleving. Haar ogen twinkelen, een brede glimlach verschijnt en de zinnen vloeien moeiteloos uit haar mond. “Een verandering op individueel niveau is mooi, maar voor ons is dat niet genoeg. Wij moeten een stap verder gaan: naar groepen die in beweging komen, naar échte maatschappelijke verandering.”
Passie voor verandering
“Ik ben dankzij een tip van een ex-collega bij Avansa Kempen terechtgekomen”, vertelt Katrien. “Ik heb haar al vaak bedankt, want dit is echt mijn droomjob. Ik ben gefascineerd door wat er in onze samenleving gebeurt en hoe mensen verandering vormgeven. Ik wil de wereld en de mensen rondom mij begrijpen. Als ik een uitdaging zie, denk ik meteen: dat kan beter of anders. Ik wil impact maken door anderen te stimuleren om zelf in actie te komen. Dat zit in mijn natuur, en daarom past dit werk perfect bij me.”
Voor Katrien draait sociaal-cultureel werk om mensen in beweging brengen. “Dat is dé kern van wat we doen, daarmee leveren we een betekenisvolle bijdrage aan de maatschappij”, legt ze uit. “Hiervoor werkte ik met kwetsbare jongeren – ook met maatschappelijke uitdagingen, waar dat verlangen om een schakeltje in een groter verhaal te zijn, ook al aanwezig was. Bij Avansa Kempen krijgen we de ruimte om op de ‘sociaal-cultureel werk-manier’ mensen aan te zetten om verandering in de samenleving te creëren. We werken cocreatief, vanuit wat bij hen leeft. Ik ontmoet elke dag mensen met andere visies en inzichten, en leer dus zelf ook voortdurend bij. Dat maakt deze job zo boeiend en waardevol.”
Expert in verbinding
Een tweede aspect van sociaal-cultureel werk is verbinding tussen mensen creëren. “Bij projecten probeer ik een zo divers mogelijk publiek samen te brengen”, zegt Katrien. “Er moet wel een gemeenschappelijke noemer zijn zoals iemands woonplaats of levensfase (bvb. ‘je bent grootouder’). Het mooie is dat wij als sociaal-cultureel werkers experts zijn in verbinden. We faciliteren processen waardoor mensen met verschillende achtergronden samen een groep worden. In het begin zijn er soms vooroordelen of heerst er enige terughoudendheid, maar na een paar bijeenkomsten ontstaat er begrip, leren mensen van elkaar en zie je echte verandering gebeuren.”
Ook bij gevoelige, vaak al gepolariseerde thema’s zoals immigratie of religie kan dat verbindende aspect snel gebeuren. Katrien vertelt over een project in Geel waar grootouders over diversiteit spraken. “Ik had gepland om pas na sessie 7 over gevoelige onderwerpen zoals hoofddoeken te beginnen. Maar in de tweede sessie kwamen de vragen al: ‘Waarom draag je een hoofddoek?’ of ‘Is dat een boerka?’ Eerst dacht ik dat we voorzichtig moesten zijn, maar mensen geven elkaar de ruimte als ze zich comfortabel voelen. Het is prachtig om dat te faciliteren.”
Maatschappelijke impact
Sociaal-cultureel werk stopt niet bij individuele verandering. “Onze ambitie is maatschappelijke verandering”, benadrukt Katrien. “Het is geweldig als iemand op persoonlijk vlak groeit, maar dat is niet genoeg. We moeten verder: naar groepen die samen iets in beweging zetten. Neem bijvoorbeeld een sociale woonwijk waar bewoners leren constructief in gesprek te gaan met de woonmaatschappij. Dat is enorme winst.”
Sociaal-culturele organisaties zoals Avansa spelen daarin een cruciale rol. “Mensen hebben soms net dat kleine duwtje nodig om actie te ondernemen. Wij helpen hen ontdekken wat al in hen zit, kunnen dat versterken en brengen dat naar buiten.
Als sociaal-cultureel werker hoef je de verandering niet zelf te brengen; je ondersteunt net anderen om dat te doen, vooral in groep. Als mensen met dezelfde goesting aan eenzelfde doel werken, ontstaat er iets krachtigs. Dan krijg je de macht van het getal. Wanneer je een goed draaiende groep hebt, krijg je zoveel energie terug. Je brengt de juiste mensen samen en laat de chemie borrelen.”
Ik ontmoet elke dag mensen met andere visies en inzichten, en leer dus zelf ook voortdurend bij. Dat maakt deze job zo boeiend en waardevol.
Ik als SCW’er
“In mijn ‘SCW-gereedschapskoffer’ zitten een paar essentiële dingen: enthousiasme en het vermogen om anderen te motiveren. Zonder de goesting om actie te ondernemen, gebeurt er niets. Mijn enthousiasme werkt vaak aanstekelijk. Mensen lachen ook vaak met me, en dat helpt hen mee te nemen in het proces.
Luisteren is minstens zo belangrijk. Mensen de ruimte geven om zichzelf te zijn en hen een platform bieden om hun ideeën vorm te geven. Vaak is een klein zetje genoeg. Ik herinner me een project waarin we deelnemers aanmoedigden om iets te doen met de open ruimte in hun wijk. Een deelnemer zei na afloop: ‘We klagen al jaren aan de toog, maar nu doen we eindelijk iets. Hoe komt het dat het nu wél lukt?’ Dat is precies wat sociaal-cultureel werk doet: er zijn altijd prikkels, maar soms moet iemand een duwtje geven, zodat prikkels groeien en tot actie leiden.
Tegelijk is ons werk nooit af. Er zijn zoveel maatschappelijke uitdagingen zoals armoede, polarisatie, inburgeren en samenleven. Er is nog zoveel nood aan beweging, verbinding en dialoog. Zonder ontmoeting en verbinding, komen we er niet. Wel door inclusief te werken, van onderuit te beginnen en zoveel mogelijk samen te doen. Dat maakt ons soms kwetsbaar: we willen altijd meer en beter. Grootser, meer impact. We zijn niet snel tevreden, en dat kan zwaar wegen. Maar die gedrevenheid is ook wat ons voortdrijft.”
Het belangrijkste is dat we mensen samenbrengen om samen iets positiefs te doen voor de maatschappij.
Projecten die bijblijven
Katrien herinnert zich talloze projecten die impact maakten, groot en klein. “Het Transitielaboratorium Kempen bijvoorbeeld. Daar hebben we honderden burgers en burgerinitiatieven rond ecologische transitie samengebracht. De verbondenheid en het wederzijdse begrip die daar ontstonden, waren bijzonder. Ik hoor mensen nog altijd zeggen hoeveel deugd het deed om elkaar te vinden en te begrijpen. Dat was voor ons een van de belangrijkste uitkomsten in dat lerend netwerk. Zo’n wauw-project zal ik niet vaak herhalen.
Ook ons project Samen inburgeren heeft veel impact gemaakt. Dat was een buddyproject in Geel, Turnhout en Herentals waarbij nieuwkomers samen optrokken met mensen die al langer in de gemeente woonden.
We hebben eens een project gedaan over racisme. We werkten toen aan een veilige plek waar mensen eindelijk hun verhaal durfden delen. Eerst in een kleine en veilige omgeving, daarna met buitenstaanders en de rest van de wereld. Als je weet dat je daaraan hebt bijgedragen, is dat onbetaalbaar.”
Samen naar een betere toekomst
“Het belangrijkste is dat we mensen samenbrengen om samen iets positiefs te doen voor de maatschappij. Uiteindelijk willen de meeste mensen hetzelfde: een betere buurt en een fijne samenleving. Niet wie je buren zijn, maar hoe je samen werkt aan een fijne en duurzame buurt, maakt het verschil. Dialoog is daarbij essentieel, ook met mensen die anders denken. Alleen samen kunnen we écht iets veranderen. Vroeger vond ik het soms moeilijk om met mensen om te gaan die heel anders dachten dan ik. Nu zie ik het als een boeiende uitdaging. Door in gesprek te gaan, kunnen we elkaars perspectief leren begrijpen en ontdekken dat we vaak dezelfde doelen nastreven. Ik geloof echt dat dialoog begrip kan creëren.
Het gaat eigenlijk over ‘puur menselijk contact’; in gesprek gaan ook, maar ook het samen zijn, elkaar leren kennen, elkaars lichaamstaal zien … En dat kan ook zonder ‘diepgaande gesprekken’. We zullen altijd verschillend blijven en ons niet volledig in elkaar herkennen, maar door ons open te stellen, ontstaat er ruimte voor verbinding.
Sociaal-cultureel werk gaat veel verder dan een beetje rommelen in iemands vrije tijd. Het draait om maatschappelijke verandering. En ja, we doen dat in hun vrije tijd, maar we betrekken ook professionele spelers en werken co-creatief. We organiseren geen barbecue om de barbecue, maar om de buurt te versterken en mensen in staat te stellen op te komen voor hun eigen belangen. We werken niet tegen, maar samen met degenen waarmee ze soms moeite hebben. Samen kunnen we stappen zetten naar een betere toekomst. En dat is waar sociaal-cultureel werk om draait.”
