Civiele sociaal-culturele organisaties

We gebruiken de term ‘civiel sociaal-cultureel werk’ om organisaties uit de sector van het sociaal-cultureel volwassenenwerk, burgerinitiatieven en een deel van de middenveldspelers in een gedeeld werkveld te duiden.

Het aantal organisaties uit de sector van het sociaal-cultureel volwassenenwerk kunnen we exact tellen. Dat zijn er 129 in 2024. Het totaal aantal organisaties in het civiel sociaal-cultureel landschap kunnen we niet exact vaststellen. Burgerinitiatieven komen en gaan, waardoor het totaal aantal civiele sociaal-culturele initiatieven voortdurend verandert.

_{Figuur: sociaal-culturele volwassenenorganisaties volgens hun gerichtheid}¹

Organisaties uit de sector van het sociaal-cultureel volwassenenwerk verschillen van elkaar op het vlak van hun gerichtheid. Momenteel zijn er in de sector 13 regionale organisaties (de Avansa’s), 56 doelgroeporganisaties en 59 thema-organisaties. Die laatste twee hebben een landelijke werking in Vlaanderen en Brussel.

_{Figuur: verdeling van sociaal-culturele volwassenenorganisaties naar relatieve grootte op basis van gemiddelde begrote jaarinkomsten 2021-2025}²

De organisaties uit de sector van het sociaal-cultureel volwassenenwerk verschillen sterk qua grootte. In 2021 tellen we in de sector 65 relatief kleine tot zeer kleine organisaties (gemiddeld begroot jaarinkomen van 398.733,67 euro) en 32 relatief grote tot zeer grote organisaties (gemiddeld begroot jaarinkomen van 4.562.169,68 euro). De helft van alle 131 organisaties voorziet een gemiddeld jaarinkomen van 666.913,80 euro of minder.

Ook in het volledige civiel sociaal-cultureel landschap vinden we een variatie van zeer kleine, lokale,en informele burgerinitiatieven tot grote en gevestigde sociaal-culturele middenveldorganisaties.

Beroepskrachten

Het sociaal-cultureel volwassenenwerk kent een grote variatie in het aantal beroepskrachten per organisatie. Gemiddeld telt elke organisatie 17 betaalde medewerkers, goed voor bijna 15 voltijdse equivalenten. Maar de helft van de organisaties heeft slechts maximaal 9 voltijdse equivalenten in dienst.

_{Figuur: aantal VTE per organisatie in het sociaal-cultureel volwassenenwerk in 2020}³

In 2023 telde de sector van het sociaal-cultureel volwassenenwerk 2.120 beroepskrachten. 73,4 % is vrouwelijk, 79,3% beschikt over een diploma hoger onderwijs en 81,3% van de werknemers is van Belgische herkomst.

De rollen die deze professionals vervullen, zijn zeer divers. Zo’n 70% van hen is inhoudelijk medewerker (coördinatoren, educatief medewerkers, sociaal werkers, vrijwilligerscoaches, …), terwijl 30% ondersteunende taken opneemt (communicatie/IT, administratieve medewerkers …).

Vooral in kleinere organisaties waar flexibiliteit en veelzijdigheid van essentieel belang zijn, is er nood aan generalisten. Zij zijn vaak in staat om een breed scala aan taken op zich te nemen, van projectmanagement tot directe gemeenschapsondersteuning. Grote organisaties neigen naar meer gespecialiseerde rollen.

Vrijwilligers

Vrijwilligers zijn het onmisbare cement van het civiel sociaal-cultureel werk. Erkende sociaal-culturele volwassenenorganisaties alleen al kunnen rekenen op meer dan 200.000 vrijwilligers. Deze vrijwilligers zijn vooral actief binnen lokale gemeenschappen. Hoewel sommige organisaties slechts enkele tientallen vrijwilligers hebben, zijn er ook voorbeelden van verenigingen die kunnen terugvallen op duizenden vrijwilligers.

_{Figuur: aantal vrijwilligers per organisatie (84 van de 131 sociaal-culturele volwassenenorganisaties)}⁴

Hun inzet varieert van het uitvoeren van administratieve of logistieke taken tot het organiseren van activiteiten en het opnemen van bestuursfuncties. Op die manier ondersteunen ze niet alleen, maar sturen ze ook vaak de organisatie.

_{Figuur: taken van vrijwilligers naar het aantal organisaties waar vrijwilligers die taken opnemen}⁵

De aard van vrijwillige inzet gaat mee met de tijd. Steeds meer zien we ook in het civiel sociaal-cultureel landschap vrijwilligers die zich voor korte periodes inzetten. Toch zijn in dat landschap nog veel ‘vaste’ vrijwilligers actief. Zij zetten zich op regelmatige basis en op langere termijn in voor de organisatie.

Het profiel van de vrijwilligers varieert sterk naargelang de organisatie. Zo rekenen doelgroeporganisaties uit de sector van het sociaal-cultureel volwassenenwerk op relatief meer vrijwilligers met profielkenmerken van hun doelgroep (ouderen, vrouwen, personen met een migratieachtergrond …).

_{Figuur: aandeel vrijwilligers met migratieachtergrond in middenveldorganisaties}⁶

Maar globaal overheerst de inzet van hoogopgeleide vrijwilligers, zijn jongeren ondervertegenwoordigd en weerspiegelt het vrijwilligersbestand de etnisch-culturele diversiteit van onze samenleving niet. Bij benadering is 65% van de vrijwilligers in het sociaal-cultureel volwassenenwerk vrouw.

Burgerinitiatieven hebben zelden betaalde medewerkers in dienst en drijven vaak alleen op vrijwillige inzet, ook al spreken ze zelf niet altijd over vrijwilligers. Zij zien zich meer als ondernemers of initiatiefnemers ook al zijn ze actief in hun vrije tijd en worden ze niet betaald voor hun inzet.

Deelnemers

Ongeveer 20% van de volwassen bevolking in Vlaanderen en Brussel is actief betrokken bij activiteiten uit het sociaal-culturele volwassenenwerk. Dat betekent dat jaarlijks minstens 1.250.000 mensen in deelnemen aan activiteiten.

_{Figuur: leeftijd van de deelnemers aan activiteiten van het sociaal-cultureel volwassenenwerk naar gerichtheid van de organisatie (2023)}⁷

Onderzoek leert dat de gemiddelde leeftijd van alle deelnemers aan het sociaal-cultureel volwassenenwerk bijna 64 jaar is. 63,2% zijn vrouwen, 58% beschikt over een diploma hoger onderwijs en 9,6% heeft een migratieachtergrond.

_{Figuur: opleidingsniveau van de deelnemers aan activiteiten van het sociaal-cultureel volwassenenwerk naar gerichtheid van de organisatie (2023)}⁸

Meer weten?

Je vindt veel meer informatie over de rol van actoren in het civiel sociaal-cultureel werkveld in de landschapstekening (deel 2 – hoofdstuk 1).