Praktijken
Welke praktijken worden op touw gezet?
Organisaties en initiatieven ondernemen tal van activiteiten. Van kleinschalige projecten binnen lokale gemeenschappen tot internationale samenwerkingsverbanden. Die activiteiten maken deel uit van processen die leiden tot betekenisgeving, de ontwikkeling van individuen, groepen en gemeenschappen en de opbouw van een democratische, solidaire, inclusieve en duurzame samenleving. Zo’n processen noemen we sociaal-culturele praktijken.
Sociaal-culturele praktijken verlopen niet volgens een vast patroon. Sociaal-cultureel werkers bepalen al doende welke stappen ze achtereenvolgens zetten. Het is een iteratief proces van plannen, bijsturen en opnieuw vormgeven.
De praktijken zijn in veel gevallen een aaneenschakeling van activiteiten die heel verschillende vormen kunnen aannemen. Het is onmogelijk om al die vormen op te lijsten. Soms maken organisaties gebruik van beproefde activiteiten, andere keren ontwikkelen ze nieuwe initiatieven op maat van de context, de doelgroep of hun ambities.
Hoewel er in het civiel sociaal-cultureel werkveld geen eenduidige kaders zijn om over al deze praktijken te rapporteren, doen erkende sociaal-culturele volwassenenorganisaties dat tot op zeker hoogte wel. Ze moeten immers aantonen hoe hun activiteiten en praktijken bijdragen tot het bereiken van hun doelen. En ze zetten een mix van functies in die richtinggevend is voor de processen die ze voor ogen hebben en voor de praktijken die ze op touw willen zetten.
Een wereld vol activiteiten
Het sociaal-cultureel volwassenenwerk kent een grote diversiteit aan activiteiten en praktijken. Organisaties gebruiken minstens 67 verschillende activiteitsvormen.
Figuur: meest voorkomende vormen van sociaal-culturele activiteiten1
Sociaal-culturele volwassenenorgansiaties combineren verschillende van die vormen in minstens 7 soorten sociaal-culturele praktijken:
- leertrajecten en -omgevingen
- het ondersteunen van groepen
- projecten
- campagnes
- evenementen
- kadervorming
- plekwerk
Figuur: sociaal-culturele praktijken en het aantal organisaties dat daarover rapporteert2
Die brede waaier aan activiteiten en praktijken mag dan wel een handelsmerk zijn van het civiel sociaal-cultureel werk, het zorgt er ook voor dat het quasi onmogelijk is om er op een gestandaardiseerde manier over te rapporteren.
Heel wat activiteiten en praktijken zijn door de jaren heen beproefd, maar maatschappelijke ontwikkelingen en de nood aan maatwerk brengen immers steeds weer een nieuwe activiteiten en praktijken met zich mee.
Multifunctioneel
Wat sociaal-culturele praktijken uniek maakt, is hun multifunctionaliteit. Ze combineren een mix van processen waaronder leren, maatschappelijk bewegen, gemeenschap vormen, cultuur maken en smaken, ontmoeten en ontspannen.
Sociaal-culturele volwassenenorganisaties richten zich op een mix van vier functies: de leerfunctie, de maatschappelijke bewegingsfunctie, de gemeenschapsvormende functie en de cultuurfunctie. Bij sommige burgerinitiatieven en middenveldspelers komen ook andere functies zoals dienstverlening aan bod.
Figuur: de 9 functiemixen en de verdeling ervan in het sociaal-cultureel volwassenenwerk (2021-2025)3
De functiemix: een veelzijdige benadering
38 organisaties uit de sector van het sociaal-cultureel volwassenenwerk kiezen ervoor om de vier sociaal-culturele functies op te nemen. Daaronder vinden we de 13 regionale organisaties die deze vier functies decretaal toegewezen krijgen.
Figuur: verdeling van de functies over landelijke organisaties4
De leerfunctie (103/118) en de maatschappelijke bewegingsfunctie (102/118) worden het meest gekozen door de landelijke organisaties. 80 landelijke organisaties (80/118) kiezen voor de gemeenschapsvormende functie. 38 landelijke organisaties (38/118) kiezen voor de cultuurfunctie.
Sommige landelijke organisaties nemen de cultuurfunctie niet op in hun mix, maar zetten wel in op cultuur als middel om de andere functies te realiseren.
Activiteiten van burgerinitiatieven
Net zoals de sociaal-culturele volwassenenorganisaties ontplooien ook de burgerinitiatieven een brede werking aan activiteiten:
- fysieke activiteiten (aanleg publieke ruimte, gemeenschapstuinen …)
- politieke activiteiten (protest, onderhandeling, belangenverdediging …)
- economische activiteiten (fondsenwerving, samenaankoop, repair cafés …)
- onderzoeksactiviteiten (burgerwetenschap …)
- sociale en dienstverlenende activiteiten (zorg, integratie, opvoedingsondersteuning …)
- educatieve, culturele, sportieve en recreatieve activiteiten (speelstraten, instrumentheken, …)
Meer weten?
Je vindt veel meer informatie over de rol van praktijken in het civiel sociaal-cultureel werkveld in de landschapstekening (deel 2 – hoofdstuk 3).