Civiel perspectief

Mensen, groepen en gemeenschappen staan voor de uitdaging om samen de samenleving te maken. Om het samenleven vorm te geven. Want hoe moet je met zoveel mensen beslissen over de inrichting van een stad, over de verdeling van de kosten voor gezondheidszorg of over hoe rechtspraak georganiseerd wordt?

Markt en staat

Onze moderne democratie biedt daar een mogelijk antwoord op: we organiseren verkiezingen en duiden zo mensen aan die ons vertegenwoordigen – mensen die we kiezen op basis van een politieke overtuiging. Zij krijgen dan de bevoegdheid om de staat zo in te richten dat deze het algemeen belang dient.

Naast dit politieke speelveld ligt het speelveld van de markt. De markt is de ruimte waarbinnen we de materiële waarde van goederen en arbeid bepalen om ze zo tegen elkaar te kunnen ‘ruilen’ in functie van wat we nodig hebben.

Private leefwereld

Tegenover de staat en markt hebben we de private leefwereld. In onze private sfeer ontwikkelen we affectieve relaties. We leven in gezinnen. We hebben vriendschapsrelaties. We verbinden ons met buren. We geven er betekenis aan het leven door onze religie, wereldbeschouwing of andere waardekaders te ontwikkelen.

Het is de ruimte waarin we bijvoorbeeld kiezen om vegetarisch te leven, onze kinderen met een open geest voor andere culturen op te voeden of waar we onze oudere buurvrouw helpen met boodschappen.

Het is het speelveld dat volop geladen is met wat we waardevol vinden en waarbinnen ons dagelijks leven zich afspeelt.

Maatschappelijk middenveld

Tussen de staat, markt en leefwereld, ligt het maatschappelijk middenveld, ook wel de civiele maatschappij genoemd.

Een publieke ruimte waarin de drie speelvelden elkaar voortdurend raken en met elkaar vermengd geraken. De verbindingen die mensen daarin met elkaar aangaan zijn niet gebaseerd op affectieve banden. Wat er gebeurt, gebeurt niet louter op initiatief van de overheid en is ook niet echt geregeld volgens de wetten van de markt.

In dit veld vinden we onafhankelijke associaties, organisaties, groepen of bewegingen waarin burgers uitdrukken waar ze met de samenleving naartoe willen. Ze doen dat door zich vrijwillig en op eigen initiatief te verenigen rond waarden die ze belangrijk vinden, rond overtuigingen die ze delen of rond maatschappelijke ambities die ze samen willen realiseren.

Civiele actoren

Sociaal-culturele organisaties zijn civiele actoren. Hun praktijken spelen zich in regel af in het maatschappelijk middenveld. Ze maken de private kwesties van mensen tot een publieke zaak in de civiele samenleving, om op die manier markt of staat in de gewenste richting te bewegen of om mensen aan te sporen tot andere keuzes in hun manier van leven. Daarom zeggen we wel eens dat sociaal-culturele praktijken zich afspelen op de ‘naad tussen systeem en leefwereld’.

Het decreet ‘Sociaal cultureel volwassenenwerk’ vertrekt vanuit het civiel perspectief. Dat betekent dat sociaal-culturele organisaties beschouwd worden als vrijwillige en autonome verenigingen van burgers die samen vorm willen geven aan de samenleving.

Het civiel perspectief betekent ook dat de overheid de onafhankelijkheid van civiele actoren erkent en ze dus niet kan benaderen als voorzieningen die bedoeld zijn om het eigen overheidsbeleid uit te voeren. Door die onafhankelijkheid kunnen burgers hun stem – of de stem van diegenen die ze belangrijk vinden – laten horen, in alle vrijheid en binnen de organisatievorm en werking die zij zelf verkiezen.

Belang van civiel actorschap

In het maatschappelijk middenveld is er voortdurend beweging. Zo was het middenveld ooit voornamelijk georganiseerd en verdeeld rond economische, levensbeschouwelijke of religieuze kwesties. Vandaag is die stempel nog aanwezig, maar zien we dat de thema’s eerder opschuiven in de richting van duurzaamheid, diversiteit en digitalisering.

Maar ook de relaties tussen de spelers veranderen voortdurend: soms zijn er coalities, zoals bijvoorbeeld de coalitie tussen middenveldspelers, marktspelers en overheid om zoveel mogelijk mensen zelf energie te laten produceren via zonnepanelen. Op een ander moment staan spelers lijnrecht tegenover elkaar, bijvoorbeeld wanneer civiele actoren mensen willen aanzetten tot repareren terwijl de markt alle belang heeft bij het voortdurend aankopen van nieuwe goederen.

De civiele maatschappij is een arena waarin strijd gevoerd wordt om macht en invloed, waar belangen tegengesteld zijn, maar waarin ook coalities gesmeed worden. Een arena waarin het publieke debat wordt gevoerd over wat het goede is om te doen.

Niet zelden hebben civiele actoren in het verleden thema’s op de agenda gezet die later ook een politieke vertaling kregen: vrouwenrechten, positie van arbeiders, duurzaamheid, ethisch bankieren, … om er maar enkele te noemen.

Civiele actoren proberen ook de publieke opinie en zelfs de private levenssfeer te beïnvloeden. Door bijvoorbeeld repaircafés te organiseren hopen organisaties dat mensen meer bewust worden van de levensduur en de reparatiemogelijkheden van apparaten. In die zin zorgen civiele actoren ook mee voor de verspreiding van waarden in de maatschappij.

Meer weten?