Burgerinitiatief

Waar burgers in de loop van de geschiedenis initiatief hebben genomen, hebben ze zich altijd georganiseerd rond een gedeeld belang of een bepaald thema zonder onmiddellijk deel uit te maken van bepaalde instituties.

De jongste jaren dient zich een heuse golf van nieuwe burgerinitiatieven aan. Burgers zijn zich volop aan het organiseren op eigen kracht en van onderuit. Met hun acties spelen ze in op actuele maatschappelijke kwesties die door andere spelers onvoldoende worden opgenomen of ze ontwikkelen een heel nieuwe aanpak rond dezelfde kwesties. Momenteel is het geheel van al die burgerinitiatieven nog wat ongrijpbaar. Het gaat immers over een grote verscheidenheid aan vormen van verenigen en methodieken.

De sociaal-culturele volwassenenorganisaties van vandaag zijn vaak ontstaan vanuit ‘burgerinitiatief’, dat later tot middenveldorganisaties uitgroeide. Veel organisaties zijn inhoudelijk verbonden met burgerinitiatieven of werken met hen samen.

Drie brillen, drie werelden

De wijze waarop je over burgerinitiatieven spreekt wordt beïnvloed door de bril waarmee je naar de woelige werkelijkheid van burgerinitiatieven kijkt.

Zet je de bril op van de doe-democratie, dan zie je vooral burgers die de handen uit de mouwen steken. Burgers die niet wachten op het initiatief van anderen maar de hand aan de ploeg slaan: zowel in kleine informele tijdelijke groepen als in meer formele langlopende initiatieven. Denk aan actiegroepen of buurtcomités die werken aan de kwaliteit van hun directe leefomgeving. Centraal staan het zelfbeheer van de trekkers en de onafhankelijkheid ten aanzien van andere partners.

Kijk je (on)bewust door de bril van de duurzaamheidstransitie, dan denk je bijvoorbeeld aan de windcoöperatie die actief is in je gemeente, aan de pluktuin die door een aantal vrienden wordt beheerd of aan het infomoment van een opstartende CSA-boerderij. Het maakt niet uit wie betrokken is bij het burgerinitiatief, zolang de ambities liggen in de transitie naar een duurzame rechtvaardige samenleving.

Denk je aan burgerinitiatieven die blijvende publieke diensten en activiteiten willen opzetten en daarom samenwerken met overheden, dan heb je de bril op van de participatiesamenleving. We hebben het dan vaak over initiatieven met een zekere mate van formalisering en een ambitie op de lange termijn in het vizier.

Welke bril je ook opzet, wees je ervan bewust dat vaak dezelfde woorden als burgerinitiatief, bottom-up initiatief, grassroots initiatief, common, burgerbeweging, … worden gebruikt om verschillende dingen te benoemen.

Betrekken van burgers vs burgerinitiatief

Voor alle sociaal-culturele organisaties zijn medezeggenschap en betrokkenheid van burgers belangrijke waarden. Dat betekent niet dat ze ook allemaal burgerinitiatieven zijn. Daarom is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen burgerinitiatief enerzijds en het betrekken van burgers anderzijds.

Heb je het over het betrekken van burgers, dan gaat het over initiatieven die mensen, burgers, vrijwilligers willen betrekken bij de missie van een organisatie of (lokaal) bestuur. Organisaties gaan vanuit hun maatschappelijke agenda zoveel mogelijk anderen wil engageren. Dat kan op verschillende manieren: door inspraak te organiseren, door medezeggenschap te installeren, door mensen te laten meebeslissen of te laten meewerken, … maar steeds binnen de krijtlijnen die de organisatie bepaalt.

Bij burgerinitiatieven vertrekt het initiatief van burgers zelf. Volgende kenmerken zijn daarbij belangrijk:

• het initiatief komt tot stand binnen de leefwereld van burgers
• burgers starten het initiatief
• het initiatief steunt op de persoonlijke bewogenheid van burgers
• burgers sturen het initiatief
• het initiatief overstijgt het private belang

Tussen het betrekken van burgers en burgerinitiatief heb je ten slotte nog een brede waaier aan diffuus initiatief. Diffuus omdat:

• het bij vele initiatieven niet duidelijk is wie of welke partner aan de basis ligt van het initiatief
• burgers in veel hoedanigheden initiatief kunnen nemen. Naast burger zijn ze bijvoorbeeld ook boer, politicus of sociaal-cultureel werker.

Grote verscheidenheid

Burgerinitiatieven verschijnen in alle maten en vormen en op verschillende terreinen van het maatschappelijke leven. Kenmerkend is hun grote diversiteit aan thema’s, ambities en activiteiten waarin ze tijd en middelen investeren: van natuur tot zorg, van onderwijs tot gezamenlijke energievoorziening en nog veel meer.

Lang niet alle initiatieven vertrekken van een ‘one issue’, sommigen hanteren een holistische benadering om kwesties en uitdagingen aan te pakken. Voor heel wat burgerinitiatieven is net de overlap aan domeinen en thema’s typerend. Denk bijvoorbeeld aan initiatieven die nauw aansluiten bij het discours van duurzaamheidstransitie. Deze combineren vaak sociale en ecologische duurzaamheid met ambities voor een alternatieve economie.

Hieronder kan je kort kennismaken met enkele betrokken burgers die je een zicht geven op het rijke speelveld van burgerinitiatieven.