ABC
sociaal-cultureel werk
Sociaal-cultureel werkers
“Een sociaal-cultureel werker, wat is dat eigenlijk?” Een vraag die je wellicht vertrouwd in de oren klinkt, maar die tegelijkertijd moeilijk in één zin te beantwoorden is. Want wat is er nu zo typisch aan de job van een sociaal-cultureel werker? Heel wat, zo blijkt.
Met betrekking tot het beroep van sociaal-cultureel werker springen vijf elementen in het oog: de taken die sociaal-cultureel werkers opnemen, de doeloriëntering en het waardenkader die hen richting geven, hun grondhouding, de kennis- en handelingsbasis die ze nodig hebben en de kerncompetenties die ze daarvoor inzetten.
Taken
In essentie bieden sociaal-cultureel werkers ondersteuning aan veranderingsprocessen in de samenleving. Zo dragen ze bij aan betekenisgeving, ontwikkeling van individuen, groepen en gemeenschappen en aan de vormgeving van een democratische, solidaire, inclusieve en duurzame samenleving. Ze doen dat in een grote diversiteit aan praktijken.
Drie taakgebieden komen steeds terug, telkens in andere situaties en in wisselende volgordes.
Sociaal-cultureel werkers dragen bij aan het verbeelden van een gewenste situatie of toekomst en de weg daar naartoe, aan het verbinden van mensen, groepen en gemeenschappen en aan het versterken van het veranderingspotentieel.
Nadia Babazia is publiekswerker in het Antwerpse Red Star Line Museum. Binnen haar job zet ze dagelijks in op verbeelden, verbinden en versterken. Je kan haar verhaal hier lezen.
Doeloriëntering en waardenkader
De veranderingen waar sociaal-cultureel werkers zich voor inzetten zijn nooit neutraal. Het handelen van sociaal-cultureel werkers is altijd normatief geladen en gestuurd.
Net omdat maatschappelijke veranderingen nooit neutraal zijn, begeven sociaal-cultureel werkers zich vaak in een krachtenveld met uiteenlopende en soms tegenstrijdige visies, doelen en strategieën. Daarom ijveren ze zo veel als mogelijk naar medezeggenschap van belanghebbenden, ook en zeker als die belanghebbenden in een kwetsbare positie verkeren.
Ondanks de verscheidenheid aan veranderingsprocessen en de uiteenlopende belangen die er kunnen spelen, delen sociaal-cultureel werkers een algemene doeloriëntering: de realisatie van een democratische, solidaire, inclusieve en duurzame samenleving.
De mensenrechten bieden sociaal-cultureel werkers een waardenkader om hun eigen inspanningen en die van anderen af te toetsen en daarover in dialoog te gaan.
Merijn Van de Geuchte is diensthoofd Noord bij Broederlijk Delen. Hij ziet de verankering van het doel en de waarden van de missie van Broederlijk Delen bij àlle teamleden als één van zijn belangrijkste opdrachten. Je kan hier zijn verhaal lezen.
Grondhouding
Wanneer sociaal-cultureel werkers streven naar medezeggenschap denken ze verder dan het ‘deelnemen’ van mensen, groepen en gemeenschappen. Vanuit een democratische basishouding streven ze naar doorgedreven betrokkenheid. Het gaat om het fundamenteel recht van alle personen om gehoord, gezien en betrokken te worden in zaken die verband houden met hun leefsituatie.
Ook sociaal-cultureel ondernemerschap typeert sociaal-cultureel werkers. Ondernemende sociaal-cultureel werkers staan open voor kansen in de omgeving. Ze gaan aan de slag met elementen waar ze controle over hebben en die beschikbaar zijn, maar ze durven daarbij improviseren, experimenteren en risico’s nemen.
Om te improviseren, te experimenteren en risico’s te nemen, moeten sociaal-cultureel werkers omgaan met ‘onzeker weten’. Sociaal-cultureel werkers kunnen nooit helemaal van tevoren weten wat in unieke situaties zal werken en wat niet. Zij nemen steeds opnieuw initiatieven in antwoord op actuele uitdagingen wetende dat veel samenlevingsvraagstukken niet zo oplosbaar en beheersbaar zijn als ze zelf soms zouden willen.
Met die onzekerheden gaan sociaal-cultureel werkers deskundig om. Hiermee is onlosmakelijk een engagement verbonden om voortdurend te leren. Sociaal-cultureel werkers nemen regelmatig afstand om hun eigen handelen objectief te wegen en te evalueren. Zij stellen kritische vragen bij vanzelfsprekendheden en reflecteren over de eigen inzet.
Kennis- en handelingsbasis
Om in de gegeven situatie met tal van onzekerheden de best mogelijke afweging te maken, komen kennis, inzichten, ervaring en vaardigheden goed van pas. Sociaal-cultureel werkers gebruiken hiervoor de voor het sociaal-cultureel werkveld relevante body of knowledge and skills. Die verzameling aan kennis en vaardigheden is voortdurend in ontwikkeling en put uit gedocumenteerde en toegankelijke inzichten, kennisbronnen, praktijkervaring en een uitgebreid arsenaal aan werkvormen, methodes, methodieken, diensten en arrangementen.
Een ‘one size fits all aanpak’ valt niet af te leiden uit de body of knowledge and skills. Hier en nu moeten sociaal-cultureel werkers telkens opnieuw professionele afwegingen en keuzes maken. Daarvoor doen ze een beroep op hun praktische wijsheid. Een wijsheid die ze op basis van ervaring steeds verder ontwikkelen, die inherent met het handelen zelf verbonden is en enkel in dat handelen zichtbaar wordt. Die wijsheid vooronderstelt het vermogen om steeds opnieuw te oordelen over wat in concrete situaties wenselijk is naar doel en naar werkwijze, zonder vooraf garanties te hebben op succes.
De body of knowledge and skills en praktische wijsheid vormen samen de kennis- en handelingsbasis van sociaal-cultureel werkers. Lees hier hoe Florinela Petcu beide in haar sociaal-cutureel handelen combineert.
Kerncompetenties
Sociaal-cultureel werkers zetten binnen hun job verschillende competenties in die ze via opleiding, vorming en ervaring kunnen ontwikkelen. We onderscheiden drie soorten: kerncompetenties, generieke competenties en specifieke competenties.
Vijf competenties behoren tot de kern van het beroep van sociaal-cultureel werkers:
- veranderingsprocessen democratisch faciliteren
- sociaal-culturele contexten lezen en verbeelden
- werken met groepen en gemeenschappen
- veranderingspotentieel ontwikkelen
- andere vakgebieden overzien en betrekken
Een aantal competenties delen sociaal-cultureel werkers met andere beroepsgroepen. Hoe ze die generieke competenties inzetten hangt nauw samen met de eigenheid van hun beroep:
- organiseren
- samenwerken en netwerken
- communiceren
- maatschappelijke meerwaarde duiden
- kritisch reflecteren
Afhankelijk van de concrete arbeidscontext, thema’s en doelstellingen kunnen aanvullend ook nog andere, meer specifieke competenties belangrijk zijn voor de beroepsinzet van sociaal-cultureel werkers.
Je kan hier lezen hoe enkele sociaal-cultureel werkers met deze competenties aan de slag gaan.